ELBURG, EEN HANZESTAD IN ZAKFORMAAT

Ze bestaan nog, plekken die je meteen overladen met een goed gevoel, zoals Elburg bij het Veluwemeer. Dit charmante Hanzestadje kende ups en downs en bleef na de inpoldering wat verweesd achter. Maar Elburg hield zich overeind en heeft na 6 eeuwen amper aan authenticiteit ingeboet. Gooi daar nog een enorme gastvrijheid en een romantische B&B bovenop en je weekend kan niet meer stuk.

De Vischpoortstraat, het kloppend hart van Elburg.

Zes eeuwen architectuur in zakformaat. Wanneer we door de Vischpoort de oude Zuiderzeestad Elburg inwandelen, wanen we ons meteen enkele eeuwen terug in de tijd. Hier werd 600 jaar geschiedenis geschreven op een oppervlakte van amper 9 hectare. Dramatische overstromingen dwongen eind 14e eeuw Hertog Willem van Gulik om Elburg een eind op te schuiven. In amper 4 jaar tijd werd een rechthoekige vestigingsstad gebouwd met rechte straten, een omwalling en stadsgrachten. De hertog beval ook een onbebouwde zone van één mijl rond de stad. Die strategische buffer is er nog steeds waardoor het historische centrum als een tijdloos eiland in het Veluwse landschap ligt.

Het laatgotische Agnietenklooster is nu het Stadsmuseum.

In het Museum Elburg, ondergebracht in het laatgotische Agnietenklooster, ontmoeten we onze stadsgids Grietje. Een maquette toont er ons hoe de stad er in de middeleeuwen uitzag. 'Elburg verkreeg in de 13e eeuw stadsrechten en werd een Hanzestad,' vertelt Grietje. 'Daarmee werd ze onderdeel van een handelsnetwerk dat zich uitspreidde over grote delen van Europa, met het Duitse Lubeck als zwaartepunt.' In de dubbelkapel van het Agnietenklooster zien we een mooi gerestaureerde fresco van Sint-Kristoffel, de patroonheilige van de stad die alom aanwezig is. De prachtige kloostertuin met moderne beelden is een oase van rust in een stadje dat op zich al erg 'stress proof' is.

Muurhuisjes aan de Westerwalstraat.

We trekken met Grietje naar de vesten. De omwalling is intussen gesloopt, maar de stadsgracht bleef intact. In de Zuiderwalstraat stappen we binnen in een van de charmante 'muurhuisjes' die tegen de stadswallen aangebouwd en bewoond werden door de allerarmste inwoners. Het huis dat we van binnen bekijken is piepklein, we kunnen amper geloven dat er hier families van 10 en meer mensen woonden. Achter de Sint-Niklaaskerk, die lichtjes oversized is voor deze kleine stad, staan we bij de Joodse begraafplaats. 'Tot de Tweede Wereldoorlog had Elburg een grote Joodse gemeenschap' vertelt Grietje. In het Museum Sjoel Elburg verderop zien we de geschiedenis van deze families, die hier vanaf 1700 hun intrek namen. Overal in de stad wandelen we over de voor Elburg typische keitjesstoepen, waarvan sommige al uit de 15de eeuw dateren. De mozaïeken op de stoep van vele huizen, gemaakt met zwarte en witte keitjes, vertellen het verhaal van de bewoners van elk pand, ze zijn uniek in de wereld.

Uniek in Elburg: keistoepen en theekoepeltjes.

Even opmerkelijk is het 18e eeuwse theekoepeltje in de Hondegatstraat, waar de rijkere burgers van Elburg thee kwamen drinken en de laatste nieuwtjes deelden. We zijn als inwoners van een stad die haar historisch erfgoed ei zo na helemaal gesloopt heeft, erg onder de indruk van de manier waarop de Elburgers hun patrimonium hebben bewaakt en bewaard. Al is dát volgens Grietje vooral te danken aan geldgebrek in het verleden, waardoor nieuwbouw niet aan de orde was. Een van de oudste gebouwen van de stad is het Arent thoe Boecophuis uit 1396, een stadskasteel dat tot 1954 dienst deed als stadhuis en waarin vandaag het Nationaal Orgelmuseum is gevestigd. Uit dezelfde periode dateert ook het Gruithuis. In dit fraaie laat 14e eeuwse pand met trapgevel werden bierkruiden verhandeld en zou er ook nog bier gebrouwen zijn. Andere opvallende gebouwen zijn de stadsboerderijen, gerund door vissersvrouwen. Ze zijn herkenbaar aan de enorme groene poorten die we her en der zien. Koeien en geiten houden in de stad was voor veel vissersgezinnen de enige manier om het hoofd boven water te houden.

"Als inwoners van een stad die haar historisch erfgoed ei zo na helemaal gesloopt heeft, zijn we erg onder de indruk van de manier waarop de Elburgers hún patrimonium hebben bewaard."

Sint-Niklaaskerk met de aanpalende Joodse begraafplaats.

Van Zuiderzee naar Veluwemeer. Op de vesten staan we op de plek waar de Elburgse vissersvrouwen ooit hoopvol uitkeken naar de terugkeer van hun mannen. Een lang kanaal verbond de stad met de Zuiderzee. Met de Afsluitdijk in 1933 en later de inpoldering kwam er finaal een einde aan de visserij, iets waarvan de impact nog steeds voelbaar is. Vandaag kijken we vanaf de vesten uit op het smalle Veluwemeer. Verderop duiken we de kazematten in, van waaruit de stad ooit werd verdedigd. Met een beetje verbeelding ruiken we de kruitgeur van weleer nog. De nabijgelegen Vischpoort is de enige stadspoort die nog overeind staat. En dat heeft ze volgens Grietje te danken aan de immense lamp die er bovenop staat. Want lange tijd deed dit mooie stadsicoon dienst als vuurtoren.

"Met de Afsluitdijk en de inpoldering kwam er finaal een einde aan de Elburgse visserij, iets waarvan de impact nog steeds voelbaar is."

Rond de Sint- Niklaaskerk vind je mooi onderhouden 17e eeuwse huisjes.

Beste maatjes. Bij de oude vissershaven werpen enkele jongeren vol verwachting hun lijntjes uit. Ze zijn de 'last men standing' van wat ooit een belangrijke bron van inkomsten voor Elburg was: de visserij, die door de eeuwen heen vele ups en downs kende. Begin 20ste eeuw waren er nog zo'n 72 vissersboten. In de stad waren ook verschillende haring- en palingrokerijen. En al zijn die grotendeels verdwenen, haring staat nog steeds letterlijk centraal in Elburg. Op het kruispunt van de Vischpoort- en Bleekstraat brengt de sympathieke Willem Koops met zijn 'Gezonde Apotheek' heerlijke haring aan de man. Als er één ding is waaraan we in Nederland onmogelijk kunnen weerstaan, dan zijn het haringkraampjes. Willem's maatjes zijn de beste die we sinds lang geproefd hebben.

"Als er één ding is waaraan we in Nederland onmogelijk kunnen weerstaan, dan zijn het haringkraampjes."

De oude vissershaven.

Botterwerf. Ondanks de Afsluitdijk en de inpoldering, zit de zee zit nog diep in het Elburgse collectieve geheugen. Bij de oude vissershaven bezoeken we de Botterstichting Elburg, een vereniging die zich sinds 1975 inzet voor een uniek stukje varend erfgoed: botters. De eikenhouten platbodems werden eeuwenlang ingezet voor o.a. de visvangst op de voormalige Zuiderzee. De vereniging, die momenteel een tachtigtal vrijwilligers telt, runt een museum, een scheepswerf en een opleidingscentrum. 'Typisch aan botters zijn het brede, hoge voorschip en het lage, open achterschip,' vertelt Margrieta Kroese, de PR dame van de stichting. 'Onderaan een botter bevindt zich een zogenaamde 'bun', een kooi waar het water kan doorstromen zodat de gevangen vissen zo lang mogelijk in leven blijft.' In het haventje kunnen we een paar prachtexemplaren bewonderen. Ooit voeren er zo'n 1400 botters op de Zuiderzee.

Het restaureren van botters kost engelengeduld en handenvol geld.

We zien Cees Leusink, een ervaren scheepstimmerman aan het werk. Cees is een vakman pur sang en werkt soms jaren geduldig aan de restauratie (of herbouw) van één botter. En dat kost, net als het onderhoud, handenvol geld volgens Margrieta. Vandaag telt de Botterstichting behalve acht botters nog een bons, een kotter, een kubboot en twee punters. Om hun activiteiten te financieren organiseert de stichting o.a. Botterdagen, een jaarlijks evenement dat voor een enorme volkstoeloop naar Elburg zorgt. Maar wie wil kan van april tot oktober ook gewoon op afspraak bottertochtjes maken op het Veluwemeer, zelfs met catering aan boord. Een bezoek aan de botterwerf is een echte must.

B&B De Rijsgaardoeve: romantisch overnachten in Elburg.

Boerenwijsheid. Wie middeleeuwse charme wil combineren met pure verwennerij, is in Elburg aan het juiste adres. We overnachten in de Rijsgaardhoeve net buiten het centrum van de stad. Het sympathieke koppel Menno en Ineke van Ginkel transformeerden er hun varkenskwekerij tot een unieke B&B met een sfeervolle wellness. De oude wagenberging bouwden ze om tot twee romantische lodges en de meidenkamer tot een ruim familielogement. Het geheel breidden ze uit met enkele kleine, maar gezellige plaggehutten. De half ingegraven, uit leem opgetrokken huisjes, afgedekt met zoden, werden ooit door arme turfstekers bewoond. Je slaapt er in een authentieke bedstee.

Wellnesshoeve De Schaapskooi: van oude mestput tot buitenzwembad.

Zonder voorkennis maar met veel 'boerenwijsheid' verbouwden Menno en Ineke hun schaapskooi tot een erg originele wellnessboerderij. Geen massa-gedoe, maar een intiem kader voor telkens maximum twee koppels, met originele wellness behandelingen. De oude mestput werd een buitenzwembad, waarvan het water gezuiverd wordt door lavastenen en waterplanten. Het is afgeboord met een stookhok (buitensauna), een houtgestookte tobbe, een molenraddouche en enkele gezellige zithoekjes. In de Schaapskooi kan je kiezen uit een drietal massages, twee gezichtsbehandelingen en een handvol wellness arrangementen met technieken uit de hele wereld, telkens met een knipoog naar het boerenleven.

Wellnesshoeve De Schaapskooi: relaxen met een knipoog naar het boerenleven.

We leveren ons helemaal over aan de goede zorgen van Jenneke die ons de chocolade wrap aanraadt. We worden letterlijk ingesmeerd met chocolade, ingepakt in opblaasbare kussens op water, waardoor we in een toestand van gewichtsloosheid en complete relaxatie verzeilen. Ook de Pantai Luar detoxbehandeling met hete stempels is ontzettend ontspannend. Het is bovendien goed voor gewrichten en spieren én verwijdert meteen alle dode cellen. Hun 'Smidse' heeft z'n naam niet gestolen en is de meest originele sauna ooit. In de stoomcabine, aka het boenhok, smeren we ons ongegeneerd in met drie soorten klei en we testen de Hooistoven, een boerenversie van een eeuwenoude ayurvedische behandeling. Tussen al die zalige therapieën door worden we door Jenneke verwend met lekkere en vooral gezonde, huisgemaakte hapjes en drankjes.

"Wellnessboerderij De Schaapskooi: geen massa-gedoe, maar een intiem kader met originele wellness behandelingen."

Fine dining in restaurant Achter de Poorte.

Fine dining. Helemaal zen na de wellnessboerderij, schuiven we 's avonds onze benen onder tafel in restaurant Achter de Poorte , waar gastvrouw Natasja Bijl en chef Arno Visser ons een onvergetelijk diner serveren. Achter de Poorte is geïnspireerd door de Franse gastronomie, levert mooi afgewerkte gerechten af en werkt met verse seizoensproducten. Fine dining dus en dat is ook de Michelingids niet ontgaan. Het wildseizoen is begonnen en dat laten we ons geen twee keer aanpraten. We genieten er van een exquise vijfgangenmenu gepaird met de selecte wijnkeuze van Natasja. Alles wordt geserveerd met een glimlach. Want Elburg mag dan een stad in zakformaat zijn, haar gastvrijheid is dat allerminst.

"Elburg mag dan een stad in zakformaat zijn, haar gastvrijheid is dat allerminst."

ELBURG PRAKTISCH:

Info over Elburg: www.bezoek-elburg.nl

Info over Nederland: www.holland.com

Info over de Hanzesteden: www.visithanzesteden.nl

ETEN & DRINKEN:

Restaurant De Vischmarkt: Gezellige bistro met een moderne kader in het centrum van de stad. Je eet er vis en schaaldieren, maar ook seizoengebonden gerechten als wild, asperges en mosselen. Ook vleesliefhebbers komen ruim aan hun trekken met o.a. burgers, steaks en zelfs wagyu kobe beef. Ruim terras en super attente bediening. Website: www.restaurantdevischmarkt.nl

Restaurant De Vischmarkt.

Brasserie Aan de Gracht: Lunch en high tea in een brasserie aan de stadsgracht die gerund wordt door Hans en Rosalie. Hun doel is om mensen met een verstandelijke of fysieke beperking onder professionele begeleiding en op een volwaardige en veilige manier aan het werk te zetten. Je eet er eenvoudige maar verse, lekkere gerechten aan een betaalbare prijs. Aan de Gracht is ook de thuisbasis van Stadsbrouwerij Vos. Onze tip: Grootmoeders erwtensoep! Website: gracht-elburg.nl