Museumhaven Leeuwarden.

Wanneer ik even na de middag met de trein in Leeuwarden aankom, heb ik een reuzehonger. Ik trek de stad in op zoek naar mijn favoriete Hollandse snack. Bingo! Op het Wilhelminaplein waar de vrijdagse markt volop bezig is, zuigt de geur van vers gebakken vis me naar een viskraam. 'Een gigantische portie kibbeling alsjeblief, mét saus.' 'Komt er zo aan,' glimlacht de visverkoper die ongetwijfeld de goesting van mijn gezicht afleest. Een feestmaal in een plastic bakje, mijn dag kan niet meer stuk. Met m'n buit in de hand volg ik de Willemskade waar ik gefascineerd de historische vaartuigen van Museumhaven Leeuwarden in de stadsgracht bewonder. Via de Nieuwestadse gracht met z'n vele bruggetjes wandel ik tenslotte naar mijn hotel. Luttele minuten later sta ik aan de incheckbalie van het chique Post Plaza in het oude PTT kantoor. 'We branden onze koffie zelf en die smaakt verrukkelijk,' geeft de receptioniste me nog mee. Ik voel het meteen: deze trip komt helemaal goed.

Terpen verklaard. Fries Museum Leeuwarden.

Terpen en paalwormen. Friesland was voor mij altijd al het Siberië van de Lage Landen met mysterieuze landschappen zo plat als een pannenkoek dooraderd met water. De voertaal laat qua exotisme het West-Vlaams ver achter zich en in de meest barre winters wordt er ook nog een Elfstedentocht geschaatst. Om Friesland en haar hoofdstad Leeuwarden te doorgronden, trek ik naar het Fries Museum op het Wilhelminaplein, waar  de geschiedenis en de eigenaardigheden van de wat obstinate Friezen haarfijn wordt uitgelegd. Want eigenzinnig is wel het minste wat je kan zeggen van een volk dat lang voor onze jaartelling het water bedwong door terpen (woonheuvels) en later houten dijken aan te leggen, om vervolgens een lange strijd aan te gaan met de paalwormen die hun dijken opvraten.

Mata Hari (b) - Hindeloopen pronkkamer (o) Fries Museum Leeuwarden.

'Ferhaal fan Fryslân', de expositie van Friese kunstwerken, artefacten en dagelijkse voorwerpen waaraan een (sterk) verhaal kleeft, fascineert me mateloos: de Fries-Romeinse Hludanasteen, een boomkistgraf met skelet en een nep Vikingschat, maar wel een echte gouden Vikingring. Er hangt ook een portret van de in 1612 in Leeuwarden geboren Saskia Uylenburgh Rembrandt, geschilderd door een van Rembrandts leerlingen. En dan is er nog Margaretha Zelle, alias Mata Hari, de Leeuwardse schone die furore maakte als erotische danseres en doordrong tot in de hoogste kringen. Ze kwam jammerlijk aan haar einde voor een vuurpeloton in Vincennes. Het museum bezit enkele waardevolle spullen van deze mythische vrouw, zoals haar exotische topje waarmee ze de Parijse hoofden op hol bracht. Eén ding staat vast: over deze mysterieuze dame is het laatste woord nog lang niet geschreven. Nog een Parijs succesverhaal: de inwoners van Hindeloopen, bedreven handelaars, propten hun woonkamers vol met een ratjetoe van exotische voorwerpen. De pronkkamer die in het museum staat was in 1878 een curiosum op de Parijse Wereldtentoonstelling en werd zo'n succes dat ze zélf de wereld ging rondreizen.

"Eigenzinnig is wel het minste wat je kan zeggen van een volk dat lang voor onze jaartelling het water bedwong door eerst terpen en later houten dijken aan te leggen."

Oldehove, de 'Scheve Toren van Leeuwarden' (b) - Avond in Siberië  en nergens is een leeuw: Drs. P (o).

De leeuw van Leeuwarden. 'Leeuwarden werd gebouwd op drie terpen: Hoek, Oldehove en Nijehove,' vertelt Zenon, mijn gids van A Guide to Leeuwarden. We staan bij de vroeg 16e eeuwse Oldehove die de geschiedenis inging als de Scheve Toren van Leeuwarden. Nog niet zo beroemd als die van Pisa, maar een geslaagde poging. 'Zoals de naam al doet vermoeden, werd hij gebouwd op een terp,' zegt Zenon. 'Niet meteen de beste keuze, want al snel begon hij te verzakken. De toren hangt bijna twee meter uit z'n lood, maar vallen doet hij niet, hij staat intussen al 70 jaar stabiel.' We trekken naar de Nieuwestad, een van de drukste straten van Leeuwarden, langs een gracht die is afgeboord met shops, cafés en restaurants. 't Is avond in Siberië en nergens is een leeuw.' Op een vreemde wegwijzer lees ik een vers uit... Drs. P's Dodentocht? 'Klopt helemaal,' lacht Zenon. 'Hij vat Leeuwarden zo'n beetje samen, want we worden wel eens het Siberië van Nederland genoemd (mijn link met Siberië is dus minder ver gezocht dan ik dacht) en behalve op het stadswapen is hier geen leeuw te zien.' Ironisch genoeg wijst één van de pijlen resoluut naar twee gebeeldhouwde leeuwen. 

Friese worstjes in de Kleine Kerkstraat, heerlijke tussendoortjes.

We wandelen door de Kleine Kerkstraat, tweemaal verkozen tot de 'Leukste winkelstraat van Nederland'. Behalve originele design- en modeboetieks zie ik er shops met (lokale) specialiteiten als Friese kazen, Fryske dúmkes (anijskoekjes) en op turf en eik gerookte worstjes. En al is het geen kibbeling, het zijn niet te versmaden tussendoortjes. In de Grote Kerkstraat - Mata Hari woonde in nr. 212 - staan we bij het Princessehof dat nog een band heeft met het Nederlandse Koningshuis en nu een keramiekmuseum is. Ik zie er de mooiste huizen van de stad. Op de hoek met de Kleine Hoogstraat staan we pal op de terp van Nijehove, het hoogste punt van Leeuwarden. Onze stadstour eindigt bij een van de zwartste bladzijden uit de stadsgeschiedenis, de voormalige Joodse school. Een monument in de vorm van een enorme mezoeza herdenkt de kinderen die tijdens de WO II omkwamen in de vernietigingskampen. 'Het kind is er niet meer,' lees ik op een bordje op de schoolgevel, woorden die beklijven.

'Love' van Jaume Plensa (b) - 'We kijken met elkaar naar de zon'  van Roy Schreuder & Joram Roukes  (o).

Straatkunst (in zakformaat). Het mag dan alweer 23 jaar geleden zijn dat de laatste Elfstedentocht van start ging, om hun mooie steden in de kijker te houden zijn de Friezen erg vindingrijk. Bij het station van Leeuwarden sta ik bij 'Love', het immense witte, in mist gehulde beeld van de Spaanse kunstenaar Jaume Plensa. Het is één van de '11 Fountains' van Friesland, één aan water gelinkt sculptuur voor elke Elfstedenstad. Bij 'Love' begin ik mijn speurtocht naar street art. En die is er in Leeuwarden volop. Op het Oldehoofsterkerkhof bij de Oldehove worden de fundamenten van de verdwenen Sint Vituskerk weer zichtbaar door tientallen stenen die erg op graftombes lijken. 

'169 Threes per second' - Kenny Cookwell.

Het leuke is dat in elke steen een oude reclameposter werd gegraveerd. Oude publiciteit die weer tot leven komt, het lijkt wel een trend in de Friese hoofdstad. In de binnenstad restaureert de Stichting Muurtaal oude, geschilderde muurreclames. Een geweldig initiatief waarvan ik hoop dat het navolging vindt in onze Belgische steden. Ook graffitikunst vind ik achter zowat elke straathoek, vaak met de Friese celebrities Mata Hari en Saskia Uylenburgh in de hoofdrol. Het kleurrijke 'We  kijken met elkaar naar de zon' van Roy Schreuder en Joram Roukes, op het gemeentehuis van Leeuwarden, is een werk waaraan je onmogelijk kan voorbij lopen. Een echte hotspot voor street art is de Wolvesteeg waar '169 Threes per second' van Kenny Cookwell, een protest tegen ontbossing, dé blikvanger is. Mijn favoriete street art bewonder ik in de Lange Markstraat: 'Mata Hari meets Escher' van het Italiaanse kunstenaarsduo Solo en Diamond, een prachtwerk waarop ik maar niet uitgekeken raak.

Michel Tilma van Miniature People Leeuwarden (Credits foto Michel Tilma: Kevin Boelhouwer).

Op een muur in de Haniasteeg zie ik dan weer drie piepkleine CSI leden een sporenonderzoek uitvoeren rond een menselijk been, staat een basejumper op het punt te springen, lopen mijnwerkers naar hun schacht en balanceren hikers in de voegen van huisgevels. Het zijn enkele van de inmiddels 49 taferelen die Michel Tilma op 38 locaties in het straatbeeld aanbracht. Zijn project de Miniature People werd op korte tijd razend populair bij zowel jong als oud. Nadat hij herstelde van 3 hersenbloedingen kwam Michel op het geniale idee om foto's te maken van scenes die hij met kleine poppetjes op zorgvuldig uitgezochte plekken aanbracht. En dat doet deze sympathieke Leeuwarder met veel geduld en een ongekende vindingrijkheid. Een plan van het Miniature People parcours kan je voor één euro bij o.a. de toeristische dienst van Leeuwarden kopen. Behalve dat heb je ook nog een paar arendsogen nodig, want voor je het weet, loop je de mini mensjes zo voorbij. Street art in zakformaat.

"Het restaureren van oude geschilderde muurreclames door Stichting Muurtaal is een geweldig initiatief waarvan ik hoop dat het navolging vindt in onze Belgische steden."

Blokhuispoort gevangenis.

N(i)et zoals in de film: De Blokhuispoort. Het geluid van de gevangenispoort die met een knal achter me dichtklapt en luid nagalmt voert mijn gedachten naar films als 'The Green Mile' en 'Shawshank Redemption'. 'Welkom in de Blokhuispoort, tot 1960 de strengste gevangenis van Nederland', zegt Horst die er 35 jaar lang bewaker was. 'Jij denkt vast dat het hier is zoals in de films, nee?' Hij raadt mijn gedachten, maar daar zijn cipiers nu eenmaal op getraind, denk ik. Dan draait hij me om en slaat me demonstratief in de boeien. 'Waar is die lange ketting tussen je handen nou?' Mijn polsen kleven tegen elkaar, ik kan geen kant meer op. 'Ook die zie je alleen maar in films,' zegt hij met een lichte grijns. Ik krijg alle wetenswaardigheden van het Nederlandse strafwezen uitgelegd. Zoals het carrouselsysteem dat gedetineerden op gezette tijden van de ene strafinrichting naar de andere versast en  hun privacy die eraan gaat voor de moeite. Ik luister, letterlijk geboeid, naar zijn vele verhalen.

Blokhuispoort gevangenis.

Horst laat me de isolatiecellen zien, een kille desolate plek, waar wie rebelleerde een tijdje mocht bezinnen. 'Toch viel het allemaal nog best mee met de gevangenen, met 95% van hen had je nooit problemen. Een kleine minderheid ging wel eens door het lint, maar wij trokken altijd aan het langste eind. In mijn lange carrière heb ik trouwens maar zes keer gevochten.' Of die boeien er eindelijk afkunnen, Horst? Hij zoekt z'n sleuteltje. 'Ik kan het nergens meer vinden. Waar is dát ding in godsnaam gebleven?' Het blijkt gelukkig een routineuze grap, maar één keer was hij z'n sleuteltje écht kwijt. 'Toen heb ik er de politie moeten bijhalen, hun sleutel past namelijk op alle handboeien.' De normale cellen zien er een stuk ruimer en lichter uit dan ik me had voorgesteld, één voor iedere gevangene. 'In de Blokhuispoort was plaats voor 180 gedetineerden, maar in de oorlog sloten de nazi's hier meer dan 500 mensen op, waaronder vele verzetsstrijders,' zegt Horst. 'Ze bouwden er zelfs een stuk aan en lieten er een bitter souvenir achter.' Hij wijst naar kolommen in de bijbouw waar het patroon van de stenen subtiel gestileerde hakenkruizen vormt. 

"Jij denkt vast dat het hier is zoals in de films, nee? Horst raadt mijn gedachten, maar daar zijn cipiers nu eenmaal op getraind denk ik".

Restaurant Proefverlof.

Dagelijkse kost. Als ex-gedetineerden nog eens naar de Blokhuispoort zouden afzakken, dan vallen ze gegarandeerd achterover als ze hun oude refter terug zien. De jonge chefs Willem Schaafsma en Stefaan Visser transformeerden namelijk de kantine met dagelijkse kost in Drink & Eetlokaal Proefverlof, een stijlvol restaurant dat ze runnen volgens het 'no waste' principe. Ik rond er mijn bezoek aan Leeuwarden af  in een origineel decor met een verrassingsmenu gemaakt van lokale, seizoensgebonden ingrediënten. Na een glas bubbels met bijhorende oester, word ik vier gangen lang verwend met heerlijke gerechten die als kunstwerkjes op mijn bord worden geschikt. 'U mag de gevangenis verlaten,' lacht de garçon nadat ik me rond gegeten heb. Ik mag met proefverlof dus, maar zou elk misdrijf opbiechten om nog wat langer in de Blokhuispoort en vooral in het restaurant te mogen brommen.

"Ik mag met proefverlof, maar zou elk misdrijf opbiechten om nog wat langer in de Blokhuispoort te mogen brommen."

Hotel Post Plaza.

Overnachten: Mijn uitvalsbasis in Leeuwarden was het Post Plaza Hotel, zondermeer het leukste hotel van de stad. In 2015 werd het oude Leeuwardse PTT gebouw op een stijlvolle manier maar met respect voor het originele karakter getransformeerd tot een hotel (42 + 40 kamers). In Grand Plaza, de trendy bar/restaurant van het hotel kan je heerlijk onderuitzakken met een drankje en/of genieten van een lekkere lunch, diner. Leuk en origineel: ze branden hun eigen (lekkere) koffie die je ook terplekke kan kopen. Info en reservaties: www.post-plaza.nl

Gids: A Guide to Leeuwarden is een zevenkoppig team van jonge gedreven Leeuwarders die je met veel enthousiasme op sleeptouw nemen op een Free Tour. Het concept is gratis, tenminste, je betaalt achteraf net zoveel als je vind dat de tour waard was. Op zondag organiseren ze voor de liefhebbers street art tours. Free Tours zijn mogelijk van dinsdag t/m zondag. Vergeet niet tijdig te reserveren: www.aguidetoleeuwarden.nl

Blokhuispoort: Zelf een keer met Horst of z'n collega op stap door de Blokhuispoortgevangenis? Dat kan mits reservatie. Meer info en reserveren: www.leeuwardencityevents.nl.