 |
 |
| Verhoorkamers in Blok 1 |
S 21. De hitte in de geometrisch geordende straten van Phnom Penh is halfweg de voormiddag al verzengend, zelfs in de schaduw. Bij een oud schoolgebouw in het Boeung Keng Kang district worden we opgewacht door Manill, die ons bijzonder hartelijk ontvangt. Zweet parelt op z'n gezicht. De school had eender welke school van Cambodja kunnen zijn, was het niet dat achter de gevels het gruwelijke verhaal van Tuol Sleng schuilt, het concentratiekamp van de Rode Khmer, S21. 'Kampen als deze waren er in heel Cambodja, maar S21 is het meest beruchte,' zegt Manill terwijl we het binnenplein opwandelen. De kampregels die we op een groot bord bij de ingang lezen, laten weinig aan de verbeelding over. Een ander bord waarschuwt gevoelige bezoekers dan weer voor wat gaat komen. 'Het is allemaal extreem gruwelijk, maar iedereen moet weten wat zich hier vier jaar lang heeft afgespeeld,' zegt Manill.
"S21 is extreem gruwelijk, maar iedereen moet weten wat zich hier vier jaar lang heeft afgespeeld."
 |
| Dezelfde verhoorkamer zoals ze werd aangetroffen door de Vietnamese bevrijders. |
Pot & Co. 'Toen Pol Pot en z'n Khmer Rouge in 1975 gewapend de macht overnamen in Cambodja verdreven ze alle stedelingen, ook die van Phnom Penh, naar het platteland om er als slaven te gaan werken. Bij deze gedwongen exodus alleen al vielen zo'n 20.000 doden,' zegt Manill. 'Wie kon lezen, schrijven, een vreemde taal sprak, een stadsaccent had of simpelweg een bril droeg werd als een potentiële tegenstander van het communistische regime bestempeld en afgevoerd naar een van de kampen. Ook mijn familie werd helemaal uitgemoord. Ik kon overleven door me ongeletterd voor te doen en onder een schuilnaam, die ik tot op de dag van vandaag nog gebruik. Nooit heb ik ook maar ergens laten registreren dat ik gestudeerd heb en vreemde talen ken.'
 |
 |
| De slachtoffers van S21 krijgen een gezicht: een beklijvend moment. |
Het binnenplein met de witte graven van de laatste slachtoffers van Tuol Sleng is omringd door 5 blokken van telkens twee verdiepingen hoog: de klaslokalen die door de Khmer Rouge tot een concentratiekamp werden omgebouwd. Aan één van de muren hangt een gigantische foto van vier kinderen die er wat hulpeloos bijstaan, omringd door Vietnamese militairen. 'De Vietnamezen verdreven in 1979 de Khmer Rouge uit Phnom Penh. Het zijn de enige kinderen die Tuol Sleng overleefden,' zegt Manill. We wandelen Blok 1 binnen, een aaneenschakeling van lege cellen met in het midden telkens een metalen bedframe. 'In deze blok had je enkel verhoorkamers,' zegt Manill. 'Gevangenen ondergingen geboeid op bedden de meest gruwelijke folteringen.' Vietnamees militair fotograaf HồVăn Tây was de eerste die foto's nam van het bevrijde S21. Vandaag hangen ze aan de muren van de folterkamers. Ze zijn extreem gruwelijk.
"Wie kon lezen, schrijven, een stadsaccent had of gewoon een bril droeg, werd als een potentiële tegenstander van de Khmer Rouge bestempeld."
 |
| O.a. prikkeldraad tegen de gevel moest verhinderen dat gevangenen zelfmoord zouden pleegden. |
Angst in zwartwit. Blok 2, 3 en 4 deden dienst als gevangenis. In de leslokalen werden nogal slordige cellen opgetrokken waarin de gevangen aan metalen beenboeien werden vastgeketend. Wie 'geluk' had kreeg een cel voor zich alleen maar het gros moest in groepscellen, met beenboeien aan elkaar vastgeketend, hun dagen doorbrengen. In elke unit stond welgeteld één emmer waarin iedereen z'n behoefte moest doen. Die werd slechts om de week vervangen. Liep de emmer over dan werden de gevangen verplicht om de vloer schoon te likken. De blokken werden hermetisch afgesloten met prikkeldraad. Die kwam er nadat een vrouwelijke gevangene zich met succes van het leven had beroofd door zich van de hoogste verdieping naar beneden te gooien. 'Zij had geluk,' zegt Manill. 'De Khmer Rouge deed alles om te verhinderen dat hun gevangenen zelfmoord zouden plegen. Hun doel was om hen zo lang, zo wreed en zoveel mogelijk te folteren. Er waren zelfs dokters in het kamp die niet alleen assisteerden bij de folteringen, maar ook de gevangenen lang genoeg in leven moesten houden.'
 |
| Een cel unit in Blok 2. |
De Khmer Rouge hield van iedereen dossiers bij. Bij aankomst in S21 werden van elke gevangene mugshots gemaakt die bij de bevrijding van het kamp gevonden werden. Toen S21 een museum werd, werden ze uitvergroot opgehangen in de celblokken. Het moment waarop duizenden zwartwitte gezichten ons wanhopig vol angst in de ogen aankijken, is dan ook bijzonder beklijvend. Het waren allemaal onschuldige Cambodjanen die beticht werden van 'misdaden' die ze nooit gepleegd hadden. Er was slechts één zekerheid voor wie S21 binnenkwam: de dood. 'Gevangenen verbleven gemiddeld twee à drie maanden in het kamp', vertelt Manill. 'Na drie dagen begonnen de verhoren die enkel waren bedoeld om de gevangenen door middel van folteringen eender welke 'misdaad' te laten bekennen die hen ten laste werd gelegd.' De folteringen, die gedetailleerd in het museum worden beschreven, waren van een wreedheid waartegen zelfs die van de nazi's verbleekt. Hoewel ze af en toe het leven lieten in S21, werd het merendeel van de geïnterneerden geëxecuteerd op de beruchte Killing Fields van Choeung Ek, 14 km verderop. Ook dat gebeurde met de nodige wreedheid vertelt Manill. 'De ongelukkigen werden geblinddoekt op hun knieën gezet. Om kogels te sparen werden ze vervolgens met bamboestokken of machetes doodgeslagen. Anderen werden koudweg de keel overgesneden met gekartelde, maar scherpe palmbladeren. Een trage en pijnlijke dood. Kinderen werden evenmin gespaard zodat ze later nooit wraak zouden kunnen nemen tegen de moordenaars van hun ouders. Zij werden bij de voeten gepakt en tegen een boom doodgeslagen. Het verschrikkelijke is dat dit niet eens in een oorlogssituatie gebeurde, maar tegen hun eigen volk in een uitgesproken boeddhistisch land.'
"Het moment waarop duizenden zwartwitte gezichten ons wanhopig met angst in de ogen aankijken, is bijzonder beklijvend."
 |
| De kind overlevers van S21. |
De mysterieuze jongen van S21. Van de naar schatting 20.000 mensen die naar Tuol Seng werden afgevoerd, overleefden er welgeteld 12 het kamp. Manill heeft voor ons een gesprek geregeld met twee van hen. Bij Blok 5 ontmoeten we Norng Chan Phal en Chum Mey. Chan Pal is een van de vier kinderen die op de gigantische bevrijdingsfoto in het kamp staat. Manill vertaalt, want de man spreekt enkel Cambodjaans. 'Ik was 9 jaar oud toen ik samen met mijn broer en moeder gevangen werd gezet in Tuol Sleng,' vertelt hij. 'Mijn vader was eerder al afgevoerd en verdwenen. Meteen werden we ook van onze moeder gescheiden. Sindsdien ontbreekt elk spoor van haar. Vermoedelijk is ze niet veel later naar de Killing Fields getransporteerd en daar geëxecuteerd.'
 |
| Norng Chang Phal overleefde als 9 jarige S21. |
Als we vragen hoe hij het kamp heeft overleefd, volgt er een korte, wat ongemakkelijke stilte. Hij toont een oude zwart-wit foto van hem en z'n broer terwijl ze door Vietnamese militairen het kamp uitgedragen worden. 'Toen Vietnamese militairen in 1979 Phnom Penh binnentrokken, hoorden we in de verte geweerschoten. De Khmer Rouge begon daarop iedereen in het kamp op een barbaarse manier af te slachten. In paniek liep ik alle celblokken af, op zoek naar m'n moeder, maar kon haar nergens vinden. De gruwel waarvan ik getuige was achtervolgt me nog steeds. Samen met m'n broer en drie andere kinderen heb ik me tenslotte onder een stapel wasgoed verstopt. Het heeft ons leven gered.' Vorig jaar verscheen 'The Mystery of the Boy at S21', een boek over Chang Phal's tijd in het kamp.
 |
 |
| Chum Mey (uiterst links op de bovenste foto) kon S21 overleven dankzij zijn technische vaardigheden. |
Chum Mey was 46 toen hij in S21 terecht kwam. 'Mijn vrouw en zoon werden voor m'n ogen geëxecuteerd door de Khmer Rouge,' vertelt hij. 'Ik werd gevangen gezet en gefolterd in het kamp. Mijn nagels werden uitgetrokken en ik werd frequent geslagen. 's Nachts sliep ik geboeid in kettingen en mocht ik niet bewegen. Deed ik dat toch, dan rammelden de kettingen en kreeg ik zweepslagen.' Mey wist te overleven dankzij z'n technische vaardigheden zoals het repareren van de typemachines van de kampadministratie. Hij was dus van nut voor z'n beulen. De man speelt zichzelf in de (internationaal) bekroonde documentaire film 'S21, The Khmer Rouge Killing Machine' waarin hij kort na de millenniumwissel in S21 opnieuw geconfronteerd werd met z'n bewakers.
 |
| Tuol Sleng Genocide Museum. |
Toch voelt hij vandaag weinig wrok tegen z'n beulen. 'Ze waren tenslotte zelf nog kinderen,' zegt hij. 'Ze deden wat hen bevolen werd om hun eigen hachje te redden. Ook hún families werden uitgemoord.' Norng Chang Phal en Chum Mey waren de belangrijkste getuigen in de processen tegen de kopstukken van de Khmer Rouge, die in 2006 gevoerd werden. Comrade Duch, de bevelhebber in S21, werd tot een celstraf van 35 jaar veroordeeld die later door het Cambodjaanse Hooggerechtshof omgezet werd in levenslang. Kort voor lunchtijd verlaten we Tuol Sleng, maar de gruwel die de revue passeerde knaagt harder dan onze honger. De indrukken die de afgelopen uren op ons afkwamen zijn moeilijk te verteren. In de stoffige straten van Phom Penh proberen we weer aansluiting te vinden bij het leven van alledag. Cambodja herademt, maar de erfenis van Pol Pot is nog overal voelbaar. Iedereen die we hier ontmoeten heeft wel één of meer naasten verloren tijdens zijn schrikbewind. De balans van de genocide wordt op meer dan 2 miljoen mensenlevens geschat. Slechts 10% van de Cambodjaanse bevolking is vandaag ouder dan 50. Op amper vier jaar tijd werd een hele generatie uitgemoord.
"Iedereen die we hier ontmoeten heeft wel één of meer naasten verloren tijdens het schrikbewind van Pol Pot."
© TEKST: W. GLADINES FOTO'S: W. GLADINES & M. THYS 2020
TUOL SLENG PRAKTISCH:
Website S21: tuolsleng.gov.kh
Wij bezochten Phnom Penh tijdens een kleinschalige cruise met de Indochine I (24 kajuiten) over de Mekong rivier, in samenwerking met de Franse rederij CroisiEurope. CroisiEurope heeft 55 boten op alle grote rivieren in Europa, maar ook in de rest van de wereld: o.a. in Zuidelijk Afrika, Vietnam-Cambodia, Birma, Indië, enz… De reis over de Mekong op de Indochine I duurt van 11 tot 15 dagen (extensie in Hanoi en Halong Bay is optioneel). Je kan deze riviercruise boeken vanaf 2350€ p/p (vliegtuig, transfers, full board en alle excursies inbegrepen). Dit is een promotieprijs voor het tienjarig bestaan van de cruise en dat gedurende de rest van 2020. Tussen eind april en half augustus wordt er niet uitgevaren. De munt aan boord en vaak ook aan land is de US$. Meer info op hun website: www.croisieurope.be
Geen opmerkingen