DE SCHEEPSWERVEN VAN BAASRODE, ERFGOED MET SPIERBALLEN

Toen in 1986 de hamerslagen op de scheepswerven van Baasrode voorgoed verstomden, dreigde een uniek stukje industrieel patrimonium voor altijd te verdwijnen. Door de niet aflatende inzet van enthousiaste vrijwilligers en de provincie Oost-Vlaanderen leeft deze stoere plek vandaag verder als de Provinciale Erfgoedsite Scheepswerven Baasrode. Erfgoed met spierballen, een plek 'frozen in time', een must see'.

Baasrode door Bruegel (1556).

Bruegel in Bostroï. De pentekening 'Rivierlandschap bij Baasrode' van Pieter Bruegel de Oude trekt onze aandacht in een lijvig boek over de meester. Het mag dan maar een simpele tekening zijn, het feit dat Baasrode in 1556 door Bruegel op papier werd gezet, zegt veel over dit vandaag wat ingedommelde dorp aan de Schelde. In Bruegels tijd had Baasrode, Bostroï in de volksmond, een belangrijke haven en een dagelijkse veerboot naar Antwerpen. De kans is dus groot dat de meester zelf met de boot vanuit Antwerpen naar Baasrode trok. Oorlogen, de rivaliteit met Dendermonde, de aanleg van het Kanaal Brussel-Schelde en godsdiensttwisten leidden systematisch tot de teloorgang van de Baasroodse haven. Vanaf halfweg de 18e eeuw focust het Scheldedorp zich helemaal op waar het sterk in is: de scheepsbouw. Bruegel heeft onze nieuwsgierigheid alvast gewekt. We trekken naar de Provinciale Erfgoedsite Scheepswerven Baasrode voor een nieuwe expeditie in Scheldeland.

"Het feit dat Baasrode in 1556 door Bruegel op papier werd gezet, zegt veel over dit wat ingedommelde dorp aan de Schelde."

Sleepspits Lauranda, na bijna een eeuw terug op de plek waar hij gemaakt werd.

Stoer aan het roer. 'Binnenvaartschepen worden gebouwd in functie van de wateren die ze bevaren,' vertelt Marc die ons rondleidt op de scheepswerven van Baasrode. 'Alles hangt af van de diepte en breedte van de waterlopen en sluizen waar ze door moeten varen.' We staan bij de Lauranda, het pièce de résistance van de werf. Het is een typische sleepspits, een boot zonder motor dus die over het water werd getrokken. 'Vroeger gebeurde dat door paarden, maar ook vaak door de schippersvrouw, terwijl de schipper aan het roer bleef,' zegt Marc. De vrouw dus het zware werk laten doen, denken we, maar niets blijkt minder waar. 'Aan het roer staan, dát was pas stoer, maar hard labeur.' De 38,5 m. lange Lauranda die tot 1968 dienst deed, ligt in het getijdendok van de Scheepswerf Van Damme waar het in 1928 van stapel liep. Aan de andere kant van het 3 ha grote terrein, in het dok van de Scheepswerf Van Praet, ligt de 38m lange motorspits Aliv die hier in 1933 werd gebouwd en momenteel gerestaureerd wordt. 'Rond 1756 telde Baasrode zo'n 10 scheepswerven,' vertelt onze gids. 'Halfweg de 19e eeuw hoorden ze bij de grootste en belangrijkste scheepswerven van het land. Nadien vermindert hun aantal, worden ze industriëler en verhuizen ze naar de rand van het dorp. Aan het begin van de 20e eeuw bleven er nog drie werven over: Van Praet-Dansaert, Van Damme en L'Avenir die in het interbellum fuseren.

"Halfweg de 19e eeuw hoorden de scheepswerven van Baasrode bij de grootste en belangrijkste van het land."

Scheepswerf ateliers Van Praet: alles ligt er nog bij zoals het verlaten werd.

Een zweem urbex. De fabrieksklok in de ateliers van de Scheepswerf Van Praet staat symbolisch stil op vijf voor twaalf. 'Zo laat was het halfweg de jaren '80 voor de scheepswerven hier,' lacht Marc. 'Schepen werden er nog amper gebouwd, enkel hersteld. Het ging stijl bergaf tot, van de ene dag op de andere, het doek viel over vele eeuwen Baasroodse scheepsbouw. Het gebeurde op 31 december 1986. Uit protest tegen de plotse sluiting lieten de arbeiders letterlijk alles waarmee ze bezig waren vallen.' Vandaag ligt de werf er nog quasi net zo bij zoals ze 34 jaar geleden werd achtergelaten. Frozen in time, zeg maar, een plek met een stevige zweem urbex. In de lockers van de arbeiders liggen nog wat achtergelaten persoonlijke spullen en zelfs bierflesjes van merken die al lang verdwenen zijn. Als fotografen beleven we er een natte droom: het licht dat door de gerasterde ramen op de vloer wordt geprojecteerd, donkere schimmen van oude machines met enorme vliegwielen, blaasbalgen, laskarren en immense aambeelden. We zijn er niet meer weg te slaan. Het is dan ook met zachte dwang dat Marc ons naar het gat van de timmerman pusht.

"Vandaag ligt de scheepwerf Van Praet er nog quasi net zo bij zoals ze 34 jaar geleden werd achtergelaten."

Bevroren in de tijd...

David bij Goliath. Dat alle activiteit is gestaakt op de Baasroodse werven klopt niet helemaal. Bij de ateliers Van Praet staat een Baasroodse botter op stapel. Enkele enthousiastelingen bouwen er een replica van een palingbotter, een houten platbodem met een bun, een uitsparing in het midden waardoor water stroomt om de palingen levend te houden. Vanaf 1850 gingen er in Baasrode regelmatig botters van stapel. Ook Nederlandse vissers lieten ze hier herstellen of, met de drooglegging van de Zuiderzee in 't verschiet, ombouwen tot palingbotters om op de Schelde te gaan vissen. Dat paling gretig aftrek vindt in Baasrode, is dan ook geen toeval. Meer enthousiaste bootbouwers ontmoeten we in de houten loods van Van Damme, de oudste op de site. Door de fraai gerestaureerde loods loopt een lang smalspoor waarover destijds zware scheepsonderdelen werden verplaatst.

Scheepvaartmuseum in de Salons Van Damme.

Blikvangers zijn enkele oude machines uit 1852 waarmee spanten voor zeilschepen werden gemaakt. We voelen ons David naast Goliath bij de immense scheepsmotor van het Rijnschip Blauwvoet die er uitgestald staat. Op de bovenverdieping van de loods ontmoeten we Maurice Kaak die in een vorig leven nog restaurateur van het Scheepvaartmuseum in Antwerpen was. Onder zijn vakkundige leiding worden er waarheidsgetrouwe schaalmodellen gebouwd, meestal van boten die van stapel liepen op de Baasroodse werven. Tientallen ervan, die tot in de kleinste details werden uitgewerkt, kunnen we bewonderen in het Scheepvaartmuseum dat werd ondergebracht in Herenwoning Van Damme, het onderkomen van de voormalige eigenaar van de scheepswerven. Behalve een mooie collectie scheepsmemorabilia, zien we ook de hele evolutie van de binnenvaart de revue passeren, met de opvallende switch van houten naar metalen schepen eind 19e eeuw. We leren het verschil tussen spitsen, otten, westerlingen, heemers, walenschepen en Brabantse schuiten. We begrijpen waarom de Baquet van Charleroi, een schip dat exclusief voor de vaart op het Kanaal Brussel-Charleroi werd gebouwd, zo uniek is. En waarom paling een streekspecialiteit werd.

"We voelen ons David naast Goliath bij de immense scheepsmotor van het Rijnschip Blauwvoet die in de loods Van Damme staat uitgestald."

SCHEEPSWERVEN BAASRODE PRAKTISCH:

Website Scheldeland: www.scheldeland.be

Provinciale Erfgoedsite Scheepswerven Baasrode: Sint-Ursmarusstraat 137, Dendermonde, tel: 052 33 35 00. Open elke zaterdag en zondag van 14 tot 18 uur (het hele jaar door).

Eten & drinken: Een leuke spot voor een drankje en een snelle hap is Kunstcafé De Kleine Notelaar in het idyllische Vlassenbroek. De specialiteit van de sympathieke uitbater Eli is een Eli's Boke, met asperges, zalm, garnalen en kaas heet uit de oven. De Kleine Notelaar is meteen een mooie gelegenheid om een Vicaris Tripel te proeven, streekbier van Brouwerij Dilewyns in Dendermonde. Grote honger? Dan kan je terecht in't Ateljeeken in Vlassenbroek, het Barbizon en Flandre, waar je lekkere Belgische gerechten kan eten in een authentiek Scheldelands interieur of in hun prachtige tuin.

Tip: Haal eens een frisse neus langs de Schelde met het wandelnetwerk 'In het Land van Stille Waters'. Bij de kerk van Baasrode neem je de (gratis) veerpont naar Moerzeke en volg je knooppunten 153-154-158-167-157-156-149-155-154-153 die je langs de Scheldeoever en rond het verstilde Kastel voeren. Een niet te missen plek onderweg om even (of langer) op adem te komen is Eetcafé 't Visserhof. Maak je trip naar Baasrode helemaal compleet met een bezoek aan de erfgoedsite 't Hof van Peene, een museum die de rijke geschiedenis van Baasrode weer helemaal tot leven brengt. Het museum heeft zowel permanente als wisselende collecties. Info: galerijhofvanpeene.be