De watertoren van Vukovar werd een symbool van verzet.

De 50 m. hoge toren staat vandaag in de steigers. Wordt hij gerestaureerd? 'Neen,' zegt Jasna. 'Voor de oorlog stond de watertoren in een populair park waar je o.a. kon picknicken. Boven in de toren was er een restaurant dat uitkeek op de Donau en de omliggende wijngaarden van Syrmië. Dat komt er nooit meer. De toren wordt enkel gestabiliseerd, het wordt een permanent oorlogsmonument.' Voor de oorlog telde Vukovar bijna 47.000 inwoners, nu 27.000, waarvan 1/3 Serviërs. Toch valt het ons op dat we nergens in de stad een cyrillische letter lezen, typisch aan de Servische identiteit. De rust in Vukovar lijkt weergekeerd. Een hoopvol teken in een stad waar twee bevolkingsgroepen nog niet zo lang geleden elkaar naar het leven stonden? 'De wonden helen, we komen zelfs weer bij elkaar over de vloer,' zegt Jasna. 'Maar de oorlog is taboe, er wordt nooit over gesproken.' Don't mention the war dus.

Vukovar Memorial.

Vukovar Memorials. Vukovar lijkt wel een grote openluchtgalerij van oorlogsmonumenten. We rijden met Jasna naar het Vukovar Memorial, een oorlogsbegraafplaats enkele kilometers buiten het centrum. De boordthermometer van onze auto tikt intussen 42° C af, het is bloedheet. Tegen onze verwachtingen in is Vukovar Memorial helemaal geen sombere plek. Integendeel. De begraafplaats baadt in het licht en straalt eerder hoop uit. Achter een gigantisch bronzen beeld op een witte sokkel zien we honderden afgelijnde witte kruizen. 'Elk van de 938 kruizen symboliseert een van de oorlogslachtoffers die hier begraven liggen. Het is het grootste massagraf van Kroatië,' zegt Jasna. Aan de andere kant van het monument zien gewone graven. Daar werden volgens Jasna vooral burgerslachtoffers begraven en militairen die ná de oorlog aan hun verwondingen bezweken.

Ovčara Memorial

Anders dan het voorzichtige optimisme van Vukovar Memorial is Ovčara Memorial, om het zacht uit te drukken, 'geen plek waar je vrolijk van wordt'. Deze voormalige varkenskwerkij in Gravobo vervat de zwartste bladzijde uit de Kroatische Onafhankelijksoorlog. 'Toen Vukovar op 18 november 1991 viel waren al zo'n 22.000 niet-Servische burgers de stad uitgejaagd en meer dan 6.000 Kroaten waren naar Servische kampen gevoerd,' zegt Jasna. 'Enkel in het hospitaal verbleven nog een 300 zieken, gewonden en het hospitaalpersoneel. Tegen alle afspraken met o.a. het Rode Kruis in werden ze door het Joegoslavische Volksleger gevangen genomen, naar Ovčara gevoerd waar ze aan Servische milities werden overgeleverd. 264 onder hen werden eerst zwaar mishandeld en daarna in een nabijgelegen maisveld geëxecuteerd. Het oudste slachtoffer was 77, het jongste 16 jaar en er was ook één vrouw bij. Het was de grootste massamoord en de ergste oorlogsmisdaad in het naoorlogse Europa.'

Ovčara Memorial: de plek waar 264 Kroaten werden geëxecuteerd.

Ovčara farm werd door de Servische milities als een transitkamp gebruikt. In 2006 werd het een officieel oorlogsmonument. We wandelen de schaars verlichte hangar binnen door twee grote ijzeren schuifdeuren. Enkel een summier blauw schijnsel verlicht de immense ruimte. Het is er muisstil. In de betonnen vloer zijn honderden kogelhulzen verwerkt die op de executieplek werden gevonden. Aan de zwarte muren lichten afwisselend foto's op van alle 264 slachtoffers. Evenveel kleine lichtjes in het plafond symboliseren ze als sterren aan de hemel. Onder glazen panelen aan de voet van de muren liggen paspoorten, horloges, portefeuilles, brillen en andere persoonlijke bezittingen die bij de executieplek gevonden werden. Zelden was een memorial zo sober en krachtig tegelijk. We rijden naar de plek waar op 20 november 1991 de massamoord plaatsvond, een kilometer verderop. In het maisveld staan we bij het monument van Slavomir Drinkovic, een zwarte obelisk met erin het silhouet van een gewonde duif. Op de terugweg naar Vukovar valt er in de auto geen woord.



De culturele restauratie. Vukovar was voor de Kroatische Onafhankelijheidssoorlog een welvarende, chique stad en werd wel eens het Slavonische Opatija genoemd. De Donau is hun connectie met Europa: stroomopwaarts vaar je naar Budapest en Wenen, stroomafwaarts naar Roemenië. Ook vandaag heeft Vukovar nog een belangrijke haven. De textiel- en voedselindustrie brachten na WOII een ongekende welvaart. In het centrum van de stad stonden statige barokgebouwen in typische Maria-Theresa stijl. Maar een maandenlange belegering en zes jaar bezetting eisten niet alleen een menselijk tol. In 1997 toen Vukovar weer in Kroatische handen kwam, was meer dan de helft van de stad aan flarden geschoten. Een deel van de inwoners keerde terug, maar stond voor een quasi onmogelijke opdracht: de stad heropbouwen. Iemand die het allemaal van dichtbij meemaakte was Ruža Marić, directrice van het Vukovar Municipal Museum sinds 1966 gevestigd in Castle Eltz.

Vukovar Municipal Museum in Castle Eltz.

Ruža toont ons een foto van Castle Eltz in 1997. Het ooit zo statige barokpaleis is een complete ruïne. 'Een deel van de collectie was voor de inname van Vukovar al veilig naar Zagreb gebracht,' zegt  Ruža. 'Een deel werd onherstelbaar beschadigd, een ander deel werd door de Serviërs gestolen.' Ze herinnert zich de maanden na het bestand van 1997 nog levendig. 'Vukovar stond onder streng toezicht van Unprofor (United Nations Protection Force). We werden 's morgens met bussen afgezet in de stad om er te werken. 's Avonds werden we met dezelfde bussen weer de stad uitgevoerd. Elke dag zag ik hoe mijn huis was ingenomen door vreemden, maar ik stond machteloos. We hebben gered wat we nog konden redden van het museum,' zegt ze beheerst. Na 1997 begon de culturele restauratie van de stad. Castle Eltz en andere belangrijke barokke monumenten werden zorgvuldig heropgebouwd. De 'collectie in ballingschap' werd uit Zagreb teruggehaald en na lang en moeizaam diplomatiek overleg gaven de Serviërs terug wat ze gestolen hadden. Ruža woont intussen weer in haar eigen huis.

Vukovar Municipal Museum.

De collectie oude postkaarten in het museum geven ons een blik op Vukovar's hoogdagen. We maken een wandeling door 8000 jaar geschiedenis: van de archeologische vondsten uit de prehistorie, door de middeleeuwen, Vukovar in het communistische Joegoslavië tot de donkere dagen van de belegering. De collectie nationale klederdracht op de zolderverdieping is even kleurrijk als indrukwekkend. We kunnen ons nauwelijks voorstellen dat dit prachtige museum hetzelfde is als de ruïne op de foto die we zagen. 'Mijn belangrijkste taak als conservator van het museum is het geheugen van de stad te herstellen,' zegt Ruža. Vukovar heeft duidelijk de ambitie om weer de trotse flamboyante stad van weleer te worden. Bij de Donau die aan de tuin van het paleis grenst zijn kranen druk in de weer met graafwerken. 'We zijn bezig een 10 km. lange promenade langs de Donau-oever aan te leggen,' zegt Ruža. 'En wie denkt dat Kroatië geen zandstranden heeft, moet maar eens naar de Vukovar Ada komen,' lacht ze. Ada, het 1000 ha. groot eiland in de Donau met lange zandstranden is een populaire zomer hang-out bij locals en toeristen. Als we het museum verlaten geeft  Ruža ons een witte kartonnen duif mee, een vredesduif. Een mooi gebaar in deze stad, want Vukovar is boven alles een vredessymbool.

Vučedol Culture Museum.

Vučedol Dove. Vukovar heeft behalve de vredesduif nog een andere symbolische vogel: de Vučedol Dove, een artifact in de vorm van een duif gemaakt door de Vučedol, de belangrijkste beschaving uit het bronzen tijdperk. Het centrum van de Vučedol cultuur lag op de rechter Donau-oever, 5 km. stroomafwaarts van Vukovar. Met Jasna en Ruža bezoeken we het nieuwe Vucedol Culture Museum dat discreet ligt ingebed in het archeologische park bij de Donau. In een eigentijdse scenografie leren we alles over de rituelen, huisvesting en dagelijkse gebruiken van deze intelligente beschaving die zijn tijd ver vooruit was.

Vučedol Culture Museum.

Want de Vučedol was een volk van vele talenten. Zo waren ze de eersten die succesvol koper en tin konden legeren, ze ontwierpen de Orion, de eerste Europese kalender, maakten linkse en rechtse schoenen en hadden een efficiënt sociaal systeem. De Vučedol werden vooral beroemd om hun verfijnde keramiek met geometrische motieven. In het museum zien we o.a. prachtige schalen, rituele vazen in de vorm van een laars en een replica van de beroemde Vučedol Dove die in 1938 in Gradac opgegraven werd. Vandaag staat de Vučedol Dove symbool voor de wederopstanding van de stad.

Zoetwatervis, een lokale Donau-specialiteit.

Zander en catfish. Jasna en Ruža willen ons graag de lokale keuken laten proeven en nemen ons mee naar Vukovarska Kuca, een restaurant in het Adica Park op een steenworp van de Vuka rivier. In Vukovarska Kuca wordt nog de traditionele Donaukost gekookt volgens de dames. Na een heerlijke soep van rundbouillon met knoedels krijgen we een enorme schotel krokant gebakken vis uit de Donau voorgezet. Vooral de meerval en de snoekbaars scoren goed. De karper is een gevecht met graten. We drinken er een witte wijn uit Ilock bij, de perfecte pairing met ons kleine koningsmaal. Als digestief drinken we de nationale drank, šljivovica, een rakija op basis van pruimen. De gewoonte wil dat je dit de eerste keer ad fundum doet. De gezelligheid op het terras, de groene omgeving en de rust die er heerst, we kunnen ons nauwelijks voorstellen dat deze omgeving nog niet zo lang geleden het decor was van een gruwelijke oorlog. Maar de tijd heelt alle wonden, zelfs in Vukovar.

© TEKST: W. GLADINES - FOTO'S: M. THYS & W. GLADINES 2017

VUKOVAR PRAKTISCH:

Info: www.croatia.hr & www.turizamvukovar.hr/vukovar