KUSADASI (1): EFEZE, STENEN MET EEN VERHAAL

Een Bijbelse plek voor de ene, de belangrijkste Romeinse stad na Rome voor de andere of kortweg een wereldwonder: de superlatieven voor Efeze zijn legio. Al meer dan een eeuw stoffen archeologen zowat elke steen af van deze historische stad die door Griekse kolonisten werd gesticht, maar tot bloei kwam onder de Romeinen. Wij bezoeken Efeze tijdens een trip naar het zonnige Kuşadasi en lopen van de ene verbazing in de andere, want Efeze was z'n tijd ver vooruit. Pax Romana op z'n best.

Memmius monument.

Een wereldstad. 'I love Brussels!' zegt Ozan mijn Turkse gids in Efeze. Ozan deed z'n legerdienst bij de Navo in Brussel en blijkt dezelfde restaurants en cafés te kennen als ik. Het ijs is meteen gebroken. 'Efeze was natuurlijk niet zo groot als Brussel, maar toch, er zijn parallellen,' lacht hij. 'De stad werd rond 1100 v.C. door Griekse kolonisten gesticht en was een belangrijke haven- en handelsstad aan het eind van de Anatolische handelsroute. Ze floreerde vooral onder de Romeinen die Efeze in 133 v.C. overnamen. Keizer Augustus maakte haar tot hoofdstad van de Romeinse provincie Asia Minor (Klein-Azië), maar ze kwam pas écht tot bloei onder keizer Hadrianus. Op z'n hoogtepunt telde Efeze meer dan 200.000 inwoners en was na Rome de belangrijkste Romeinse stad.'

De tempel van Hadrianus.

Sinds Oostenrijkse archeologen in 1895 Efeze ontdekten, wordt er onafgebroken opgegraven, met een korte pauze tijdens de Eerste Wereldoorlog. Onder een broeihete zon wandelen we de site op langs een zuilengalerij met links de staatsagora en rechts het Odeon, een van de twee theaters van deze antieke stad. 'Het werd gebouwd in de 2e eeuw n.C. en had oorspronkelijk een houten dak ' zegt Ozan. 'Het was geen echt theater, maar een soort raadszaal waarin 2200 mensen konden zitten.' We volgen de meer dan 200 m. lange geplaveide Curetenstraat tot het Memmius monument waarop een in zijn tijd beroemd generaal met zijn twee zonen staat afgebeeld. Pal ertegenover zien we de Heraklespoort, een fysieke barrière volgens mijn gids, die van de Curetenstraat een verkeersvrije voetgangerszone maakte.

"Op z'n hoogtepunt telde Efeze meer dan 200.000 inwoners en was na Rome de belangrijkste Romeinse stad."

De aflopende Curetenstraat leidt naar de bibliotheek van Celsus.

Hanghuizen. Onder het bewind van Hadrianus bereikte de handel en welvaart in Efeze ongekende hoogten. Dat de keizer hier een eigen tempel kreeg, is dan ook geen toeval. De Hadrianus tempel (5 x 7 m.) werd voltooid in 130 n.C. en is een van de weinige gebouwen die archeologen met een grote precisie konden restaureren. In de hal zien we prachtige reliëfs met mythologische scenes, al zijn ze volgens Ozan kopieën. De originelen kan je bekijken in het archeologisch museum van Selçuk. Het prachtige basreliëf van lotsgodin Tyche dat we in de boogvormige sluitsteen boven de tempelingang zien is wel het echte. Een ding staat vast, Tyche en Hadrianus waren dik met elkaar.

'Hanghuizen' met mozaïeken vloeren, luxewoningen van de elite van Efeze.

Aan de overkant van de geplaveide straat staan we bij de 'hanghuizen' die eigenlijk helemaal niet hangen. 'De Oostenrijkse archeologen legden ze bloot tussen 1967 en 1983 en doopten ze tot 'Hanghäuser' omdat ze tegen een heuvel aanleunen,' zegt mijn gids. Dat het de huizen waren van de gegoede burgerij wordt meteen duidelijk. Ze liggen niet alleen centraal, maar waren ook bijna allemaal voorzien van stromend water, centrale verwarming en hadden een eigen badkamer met toilet, een unicum voor die tijd. Toch blijkt de rijkdom van de eigenaars van weleer nog het best uit de prachtige mozaïeken vloeren die uitstekend bewaard zijn gebleven.

"De huizen van de elite van Efeze hadden stromend water, centrale verwarming en een badkamer met toilet, een unicum voor die tijd."

Nike, version originale.

Nike en Priapus, v.o. Het uitzicht in de aflopende Curetenstraat is ronduit grandioos, met de contouren van de immense bibliotheek van Celsus die steeds dichterbij komen. We stoppen bij een enorm bas-reliëf van een gevleugelde godin. 'Nike!' roep ik. 'De originele versie,' corrigeert Ozan en wijst naar een plooi in haar kleed die het symbool werd van het sportmerk met dezelfde naam. In de hoek van de Cureten- en Marmerenstraat staan we pal in het sociale hart van Efeze. De Thermen van Scholastika waren met warme en koude baden een soort wellness avant-la-lettre. 'Het gebouw had drie verdiepingen en een ingenieus verwarmingssysteem,' zegt mijn gids. In het caldarium (Turks bad) zien we nog de restanten van de vernuftige hypocaust die de vloer verwarmde.

Ook de openbare toiletten waren een sociaal trefpunt.

Hoe vreemd het ook klinkt, ook op de openbare toiletten in Efeze werd volop gesocialized. 'De Romeinen hadden wat dat betreft geen enkele schroom,' zegt Ozan. De latrines die zich nog in perfecte staat bevinden, waren een plek waar uitgebreid werd gekeuveld en waar zelfs deals werden beklonken. Vlak ernaast staan we bij een van de meest tot de verbeelding sprekende plekken van de site: de bordelen. 'Een link met Brussel en nog wel wat steden,' zegt Ozan met een knipoog. 'In tegenstelling tot nu werd prostitutie in het antieke Rome sociaal geaccepteerd en zelfs aangemoedigd.' Archeologen vonden er het beroemde beeldje van de god Priapus wiens enorme fallus niet alleen een vruchtbaarheidssymbool was, maar ook fungeerde als vogelverschrikker. En dan maar blijven beweren dat mannen niet kunnen multitasken. De originele Priapus kan je vandaag bewonderen in het museum van Selçuk, flauwe replicas koop je per kilo in een van de vele souvenirshops rond de site.

"De enorme fallus van Priapus was niet alleen een vruchtbaarheidssymbool, maar fungeerde ook als vogelverschrikker."

De bibliotheek van Celsus met rechts de toegangspoorten naar de agora.

Plankenkoorts. Vanaf de social hub van Efeze wandelen we bijna letterlijk het koninginnenstuk van de site binnen: de bibliotheek van Celsus. Samen met die van Alexandrië en Pergamon wordt ze tot de grootste van de klassieke oudheid gerekend. Het is een titanisch monument, waarvan de grandeur nog eens extra wordt geaccentueerd door een truc van de architecten die de zuilen en kapitelen op de hoeken bewust smaller maakten, waardoor het gebouw breder lijkt dan het in feite is. 'De bibliotheek werd gebouwd ter nagedachtenis van Celsus Polemaeanus, de landvoogd van Klein-Azië,' zegt Ozan. 'Celsus werd begraven onder de middelste nis wat een hele eer was in die tijd.' In de nissen op de onderste etage zien we de beelden van de godinnen Sofia, Arete, Ennoia en Epistme die de deugden symboliseren waarmee de landvoogd werd geassocieerd. Meer dan 12.000 boekrollen werden in de bibliotheek van Celsus bewaard.

De Markt-agora, het commerciële hart van Efeze.

Door de poort met drie bogen naast de bibliotheek wandelen we naar de handelsagora, een immense marktplaats waar de Efezers hun winkeltjes hadden. Het 1,2 ha. grote plein was volledig geplaveid met marmeren tegels, had in het midden een enorme zonnewijzer en was afgeboord met lange rijen Korinthische zuilen waarvan er nog enkele overeind staan. In de hoogdagen van de stad was dit commerciële centrum een erg druk bezochte plek. Ook de 500 m. lange Marmerenstraat is afgeboord met zuilen en brengt ons tot bij het grote theater waar in tegenstelling tot het Odeon wel voorstellingen werden gegeven. Plankenkoorts kon je hier maar beter niet hebben, want op het 14 m. lange podium werden de acteurs aangestaard door 24.000 kijklustigen.

"Samen met de bibliotheek van Alexandrië en Pergamon wordt Celsus tot de grootste van de antieke wereld gerekend."

De 500 m. lange Marmerenstraat leidt naar het grote theater

Wereldwonder Artemis. Van de historische site van Efeze rijden we naar het stadje Selçuk, enkele kilometers verderop. We stoppen er op een wat onooglijke plek waarvan niets doet vermoeden dat hier ooit een van de zeven klassieke wereldwonderen stond. Behalve wat funderingen en een zuil die onhandig werd gerestaureerd, blijft er niks meer over van de beroemde Artemis-tempel van Efeze (550 v.C.). Meer dan 120 jaar werd er aan gebouwd. 'Het was niet alleen de grootste tempel uit de geschiedenis, voor velen was hij ook het mooiste bouwwerk ooit,' zegt Ozan. 'Voor de tempel stond een immens beeld van de godin Artemis die door de bewoners van Efeze werd vereerd omdat ze welvaart en rijkdom bracht. Maar ook pelgrims uit de hele wereld zakten af naar Efeze om Artimes te eren.'

Het immense theater van Efeze had 25.000 plaatsen.

In 356 v.C. - het geboortejaar van Alexander de Grote - werd het heiligdom verwoest door een brand. Nadien werd de tempel terug opgebouwd tot de Goten er in 252 n.C. definitief de sloophamer doorhaalden. Op de achtergrond zien we de citadel die in de 6e eeuw door keizer Justinianus werd gebouwd. 'Hij maakte van Efeze een christelijke symboolstad,' zegt Ozan. 'Justinianus liet de Johannesbasiliek bouwen waarrond een nieuw Efeze onstond.' De Turken namen de stad in de 11e eeuw over. In 1924 veranderden ze de naam definitief in Selçuk.

"De Tempel van Artemis was voor velen het mooiste bouwwerk ooit."

Een zuil en wat fundering is al wat rest van de immense Artemis tempel.

Vervoer: Wij vlogen naar Kuşadasi met Turkish Airlines, al zes jaar op rij de beste luchtvaartmaatschappij van Europa met 193 bestemmingen. Vier keer per dag wordt er vanuit Brussel naar de Ataturk luchthaven in Istanbul gevlogen, van waaruit meermaals per dag vliegtuigen naar Izmir (70 km. van Kuşadasi) vertrekken.

Hotel KoruMar in Kuşadasi: een topper.

SLAPEN, ETEN & DRINKEN:

Wij bezochten Efeze tijdens een zevendaagse trip naar Kuşadasi en sliepen in Hotel KoruMar, een vijfsterren hotel in de baai van Kuşadasi. Kamers met uitzicht op zee en het Griekse Samos, twee zwembaden waarvan een tussen rotsen in zee ligt, 3 buffet restaurants, 1 restaurant à la carte en 5 bars. Een aanrader!