Dat Verdun zich diep in het Franse collectieve geheugen nestelde mag niet verbazen, want nooit eerder sneuvelden er op zo'n korte tijd en op één plek zoveel manschappen als bij de Slag om Verdun. Na de oorlog werd het slagveld een nationaal monument, één groot openluchtmuseum, er werd niks meer aan veranderd. Bezoekers van vandaag worden er geconfronteerd met de situatie zoals die was in 1916. Met een waaier aan evenementen is het herdenkingsjaar 2016 het uitgelezen moment om de charmante stad aan de Maas te verkennen en te grasduinen in haar donkere oorlogsverleden.
 |
Een landelijke stad aan de Maas.
|
On ne passe pas. Langs de Quai de Londres liggen bootjes te dobberen, wordt er gewandeld of liggen mensen languit te chillen op de Maaskade. In de achterliggende straatjes bepalen vooral leuke shops en terrasjes het straatbeeld. Verdun is anno 2016 een gezellige landelijke stad die leeft op het ritme van haar rivier. Toch staat dit rustige plaatje in schril contrast met de spookstad op de vergeelde postkaarten die ik hier overal zie. Want aan het einde van de Eerste Wereldoorlog was de stad zo goed als verwoest. Meer dan twee miljoen poilus vochten er aan het front. Hun namen staan eervol vermeld in de Gouden Boeken in de crypte van het Monument de la Victoire. Vanaf de Maas leiden 73 trappen naar dit imposante monument dat uitkijkt over rue Mazel, de notoire winkel- en uitgaansbuurt van Verdun.
Driekwart van het Franse leger vocht in Verdun. Iedereen in Frankrijk kende dus wel minstens één iemand die er was gesneuveld, gewond raakte of in het beste geval heelhuids was teruggekeerd. Geen wonder dus dat Verdun zich diep in het collectieve geheugen nestelde. Na de oorlog werd de stad moeizaam weer opgebouwd. De bewoners leerden leven met het trauma van 1916, maar echt weg is de oorlog hier nooit. Nog voor ik de stad binnenwandel langs Porte Chaussée, loop ik op de linker Maasoever tegen de vijf stenen soldaten van Aux Enfants de Verdun aan. Zij houden het devies van weleer hoog: 'On ne passe pas' (niemand komt erdoor). Een boodschap die gelukkig niet voor een rechtgeaarde bezoekers als ik bestemd is. (www.verdun-tourisme.com en www.verdun2016.org )
 |
Aux Enfants de Verdun: On ne passe pas!
|
Driekwart van het Franse leger vocht in Verdun. Iedereen in Frankrijk kende dus wel minstens één iemand die er was gesneuveld, gewond raakte of in het beste geval heelhuids was teruggekeerd. Geen wonder dus dat Verdun zich diep in het collectieve geheugen nestelde. Na de oorlog werd de stad moeizaam weer opgebouwd. De bewoners leerden leven met het trauma van 1916, maar echt weg is de oorlog hier nooit. Nog voor ik de stad binnenwandel langs Porte Chaussée, loop ik op de linker Maasoever tegen de vijf stenen soldaten van Aux Enfants de Verdun aan. Zij houden het devies van weleer hoog: 'On ne passe pas' (niemand komt erdoor). Een boodschap die gelukkig niet voor een rechtgeaarde bezoekers als ik bestemd is. (www.verdun-tourisme.com en www.verdun2016.org )
"Verdun is een gezellige landelijke stad die leeft op het ritme van de Maas."
Garnizoenstad. De Fransen zullen Verdun tot de laatste man verdedigen. Hoewel de stad in 1916 strategisch wat naar het achterplan was verschoven, bleef haar symbolische waarde enorm hoog. Na de grote remilitarisatie van Oost-Frankrijk in 1875 groeide ze uit tot een echte garnizoenstad. Kazernes rezen uit de grond. In 1914 telde Verdun 27.000 militairen tegen 22.000 inwoners. Ook de 17e eeuwse door Vauban versterkte citadel werd op de vooravond van de Eerste Wereldoorlog weer een belangrijk militair bolwerk. Bij de ingang word ik opgewacht door Florence, een opgewekte verschijning die me enkele dagen zal vergezellen op mijn tijdreis naar het slagveld van weleer. 'Verdun kende tijdens de oorlog een ondergronds leven' vertelt ze. 'In de forten, in de tunnel van Tavannes die onder het slagveld doorliep en in de citadel'. |
Citadel van Verdun.
|
 |
Ondergrondse citadel van Verdun.
|
We nemen plaats in een van de karretjes die de bezoekers door het immense parallelle gangenstelsel voert. 'De citadel was een echte ondergrondse stad' zegt Florence. 'Ze deed dienst als schuilplaats en munitiedepot, maar er was ook een bakkerij, een kruidenier, een eetzaal en zelfs een ziekenboeg'. Wij rijden langs voorstellingen uit het dagelijkse ondergrondse leven tijdens de oorlog, die stopt bij de scène van 10 november 1920. Toen werd hier uit acht lijkkisten die elk één van de Franse slagvelden symboliseren, de onbekende soldaat gekozen. 'Zijn resten werden de volgende dag bijgezet onder de eeuwige vlam van de Arc de Triomphe in Parijs,' zegt mijn gids. De rit door de citadel is een boeiende ervaring, al hebben de karretjes voor mij iéts teveel weg van een kermisattractie. Een wandeling door de citadel op mijn tempo had net iets leuker geweest. (www.citadelle-souterraine-verdun.fr)
"De tunnel van Tavannes, de forten, de citadel: Verdun kende tijdens de oorlog een ondergronds leven."
 |
'Que reste t-il de la Grande Guerre' - Centre Mondial de la Paix.
|
Geules cassées. Dat het Centre Mondial de la Paix uitgerekend in Verdun werd gevestigd, is geen toeval. 'Nergens anders ter wereld wordt het absurde van oorlogvoeren zo duidelijk als op het slagveld van Verdun,' zegt Florence. 'Op 300 dagen sneuvelden er 300.000 soldaten, 1000 per dag dus, terwijl er van terreinwinst amper sprake was'. Het wereldvredescentrum is gevestigd in het prachtige bisschoppelijk paleis van Verdun dat riant uitkijkt over de Maas. Het ligt pal naast de Notre-Dame kathedraal die met zijn Ottoonse, barokke en gotische elementen een van de oudste monumenten van heel Frans-Lotharingen is. Op de gevel zie ik nog overal de sporen van de zware beschietingen die in 1916 de kathedraal gedeeltelijk verwoestte. In het centrum bezoeken we de tentoonstelling 'Que reste t-il de la Grande Guerre' die nog loopt tot 11 november 2016, de dag waarop lang geleden de wapens zwegen.
 |
Centre Mondial de la Paix.
|
De expositie focust voluit op de erfenis van de Eerste Wereldoorlog die ontzettend veel groter blijkt dan ik dacht. Toch zijn er ook goeie dingen overgebleven en lijkt het heel logisch dat uitgerekend in deze oorlog de basis werd gelegd voor corrigerende chirurgie met de vele Geules Cassées, soldaten met zwaar verminkte gezichten, die als bij wonder nog leefden. Fotografie en film deden hun intrede op het slagveld, zowel voor de verslaggeving als voor propagandadoeleinden. Ik zie er een interessante verzameling gebruiksvoorwerpen zoals schoudertasjes en klokjes die door poilus aan het front gemaakt werden, maar ook hun prachtige tekeningen. Dan zijn er nog de mensen die leven langs de voormalige frontlijn en dagelijks geconfronteerd worden met de verschrikkingen van de oorlog. Met de vele vermisten die nog regelmatig worden teruggevonden en de tonnen wapens en munitie die de aarde hier ieder jaar uitbraakt, blijft de oorlog voor hen wel heel actueel. (cmpaix.eu/fr)
"Dat in deze oorlog de basis werd gelegd voor corrigerende chirurgie is heel logisch."
 |
Ossuaire de Douaumont.
|
Een oorlog in een oorlog. Toen de Duitsers op 21 februari 1916 hun Trommelfeuer op Verdun loslieten, daverde Frankrijk op z'n grondvesten. Op één dag sloegen er volgens maarschalk Petain meer dan 1 miljoen obussen in rond de stad. Het gedonder was zelfs zo hevig dat het 200 km ver te horen én te voelen was. De Duisters wilden het Franse leger laten doodbloeden op een plek die ze kost wat kost zouden verdedigen. En dat deden ze een beetje tegen beter weten in, want indien ze Verdun hadden opgegeven, hadden de Fransen een veel makkelijker te verdedigen linie gehad. De Slag bij Verdun was een oorlog in een oorlog en uniek omdat het de enige plek aan het front was waar enkel Duitsers tegen Fransen vochten.
 |
Ossuarium van Douaumont.
|
Meer dan welke andere plek is Verdun hét symbool van een gruwelijke oorlog die een stuk minder abstract wordt in het Ossuarium van Douaumont. 'Na de oorlog werd het slagveld gesaneerd, een klus waar ze nog tot 1935 zoet mee waren,' zegt Florence. Ongeïdentificeerde lichamen en ledematen van meer dan 130.000 soldaten kregen in het in 1927 voltooide ossuarium een laatste rustplaats. Het monument met z'n immense toren in de vorm van een granaat staat op het hoogste punt van het slagveld en bevat vage art-deco invloeden. In het ossuarium heerst een vreemde sereniteit die slechts drie maal per dag wordt verbroken door de 2 ton zware klok in de toren, die na 100 jaar nog steeds de overwinning luidt.
 |
Het Mémorial de Verdun kreeg een stevige make over.
|
In de lange zuilengang wandel ik langs grafnissen en gedenkstenen. Ze werden gebouwd boven de knekelhuizen in de kelders, die je van buiten door kleine vensters kan inkijken. De glasramen van Desvallières in de kapel zijn om stil bij te worden. Ze symboliseren thema's als opoffering en onsterfelijkheid. Wie er niet tegen opkijkt om trappen doen, kan zelfs de 46m hoge toren beklimmen. Voor het ossuarium ligt het immense Ereveld van Verdun waar meer dan 16.000 gesneuvelden liggen begraven. In 1984 stonden hier de Franse president Mitterand en de Duitse bondskanselier Kohl hand in hand. Een symbolisch gebaar dat de verzoening tussen de twee landen benadrukte en Verdun als vredesstad een extra elan gaf. (www.verdun-douaumont.com)
"Verdun was uniek omdat het de enige plek aan het front was waar enkel Duitsers tegen Fransen vochten."
 |
De oorlog komt weer tot leven in de Mémorial de Verdun.
|
Een tijdscapsule. Ook de in 1967 geopende Mémorial de Verdun die het idee was van een oorlogsveteraan is een plek van verzoening. Het museum kreeg in de aanloop naar het herdenkingsjaar 2016 een stevige facelift. Behalve een extra verdieping werd het gebouw uitgebreid met twee nieuwe vleugels. Ook het concept kreeg een update. Samen met Florence bezoek ik de Mémorial enkele dagen na de heropening. 'De scenografie werd onder handen genomen door hetzelfde team als dat van de Mémorial Charles de Gaulle,' zegt ze. Op het gelijkvloers katapulteert een tijdscapsule ons op een adembenemende manier naar de eerste linies van weleer. We zien er de oorlog afwisselend door de ogen van de Fransen en de Duitsers.
 |
Mémorial de Verdun.
|
Het is een boeiende en tegelijk huiveringwekkende ervaring waarbij we niet alleen ogen maar ook oren tekort komen. De glasheldere presentaties op de eerste verdieping nemen ons mee naar het achterland van Verdun waar soldaten ontspanning vonden, gewonden werden verzorgd en de thuisblijvers bang op nieuws van het front wachtten. Op de nieuwe verdieping staan we weer met beide voeten in het Verdun van nu. Vanaf het terras hebben we een spectaculair panorama over het slagveld waar miljoenen kraters het landschap onomkeerbaar hebben hertekend. Hier staan we pal in het hart van wat voor velen ooit de hel van 300 dagen was. (memorial-verdun.fr/en)
"Een tijdscapsule katapulteert ons op een adembenemende manier naar de eerste linies van weleer."
 |
Fleury devant Douaumont (© Gilles Pecqueus).
|
"In dit tweedimensionale dorp lopen enkel nog imaginaire straatjes."
 |
Gepantserde observatiepost Fort de Douaumont.
|
Met vijf in bed. 'Fort de Douaumont werd in 1916 zonder slag of stoot door de Duitsers ingenomen,' vertelt Florence terwijl we rond de vestiging wandelen. 'Noem het gerust een strategische blunder'. Douaumont was het belangrijkste van de twintig forten die na de Frans-Pruisische oorlog rond Verdun werden opgetrokken. Samen vormden ze de dubbele verdedigingslinie die de stad tegen een aanval uit het oosten moest beschermen. Ze waren onderling met elkaar verbonden door boyau's, ouvrages en abri's. 'Douaumont lag in de eerste gordel rond Verdun, die bekend stond als de Redoutes de Panique,' zegt m'n gids. Net als alle andere forten was het in 1915 onderbemand en slecht bewapend omdat de Fransen helemaal geen aanval op Verdun verwachtten. Op 25 februari 1916 veroverden de Duitsers dus het fort en namen iedereen krijgsgevangen. Onder hen luitenant Charles de Gaulle.
 |
Fort de Douaumont: met vijf in een bed.
|
Fort de Douaumont ligt op Cote 388, een heuveltop vanwaar je de wijde omgeving kan overkijken. Op het dak van het fort zien we de gepantserde koepels van observatieposten en twee 75 mm kanonnen. De draaibare, telescopische koepel van het 155 mm kanon is beschadigd door afgeschampte granaten. Binnen wandelen we door honderden meters gangen op twee niveaus. Het is er somber, koud en overal sijpelt water naar beneden. 'De levensomstandigheden waren erbarmelijk,' zegt Florence. 'Het fort was gebouwd om zo'n 500 soldaten te huisvesten, maar de Duisters zaten er met 3.000. Het was dus overbevolkt en de stank moet ondraaglijk geweest zijn'. In een van de slaapzalen staan lange rijen stapelbedden te roesten. Vaak werd er met vijf in één bed geslapen.
 |
Indrukwekkend: het mechanisme van de 155 mm. kanonskoepel.
|
Bij een dichtgemetselde gang staat een kruis, liggen bloemen en hangen Duitse wimpels. Het lijkt wel een herdenkingsmonument. 'Klopt,' zegt Florence, 'in mei 1916 ontplofte hier een van de munitie-opslagplaatsen'. De chaos was compleet: meer dan 670 Duisters overleefden de ramp niet, terwijl 1.800 anderen zwaargewond raakten. De doden werden in de gang begraven die daarna werd dichtgemetseld. Vandaag is het een officieel Duits oorlogskerkhof. De bakkerij, de commandopost en de waszalen geven ons een beeld van het dagelijkse leven in dit betonnen bolwerk. Echt indrukwekkend is het massieve mechanisme van de uitschuifbare gepantserde 155 mm kanonskoepel. Zonder noemenswaardig weerwerk namen Franse koloniale troepen op 24 oktober 1916 het fort weer in. (Fort de Douaumont: 55.100 Douaumont. GPS: NB:49.21645 - OL: 5.43862)
"De Duisters zaten met drieduizend in het fort, het was overbevolkt en de stank was ondraaglijk"
 |
Ingang Tourelle Bussière bij Fort de Souville.
|
Off track. 's Avonds rijden we naar het uitgestrekte Forêt de Verdun, waar we langs de D 913 in de buurt van Fleury worden opgewacht door Guillaume, een collega van Florence die het slagveld kent als z'n broekzak. We volgen de wat verweerde boyau's die hier kilometers door het woud kronkelen. 'Boyaus zijn kleine communicatie loopgrachten die de forten, het front en de vele schuilplaatsen met elkaar verbonden,' zegt Guillaume. Veel van de munitie-nissen en schietbanken bleven goed bewaard. Na een korte wandeling staan we bij de ingang van een uniek bolwerk: le Tourelle Bussière, een schietpost voor twee 155 mm kanonnen, opgesteld in een gepantserde koepel.
 |
Kazemate Pamart (Fort de Souville).
|
Een hydraulische piston, aangedreven door een stoommachine, zorgde ervoor dat de loodzware koepel in en uit het bolwerk kon schuiven. Een ingenieus mechanisme dus dat werd ondersteund door twee countergewichten van 80 ton. Nadat ze al honderden granaten hadden afgevuurd, ontplofte in een van de kanonlopen in volle strijd een slechte granaat. Pas in 1917 kon het geschut gerepareerd worden. De tourelle is door een 150 m lange tunnel verbonden met het nabijgelegen Fort van Souville, nu een ruïne. Hier werd volgens Guillaume pas écht hard gevochten. 'Vergeleken met Souville was Douaumont een lachertje. Fort de Souville kreeg het in de oorlog dan ook hard te verduren,' zegt hij. Van april tot juni 1916 sloegen bijna 40.000 Duitse granaten op het fort in, waaronder zware 42 mm Dikke Bertha-granaten.
 |
De oorlogsingang van Fort de Souville.
|
'Op 23 juni werden zelfs meer dan 100.000 gasgranaten op Souville afgeschoten,' weet mijn gids. Toen de Duitsers op 12 juli hun ultieme aanval op het fort inzetten, waren grote delen ervan al ingestort. Ook de buitenste verdedigingsgracht lag volledig in puin. De strijd was gruwelijk. Er werd geschoten, granaten werden over en weer gegooid en er waren lijf-aan-lijfgevechten met messen, bajonetten en zelfs aangeslepen infanterieschoppen terwijl obussen van beide legers insloegen. Door hun vastberadenheid wisten de Fransen de aanval af te slaan. Het was meteen het laatste grote Duitse offensief in de slag om Verdun. Behalve de forten van Vaux en Douaumont, die nu een museum zijn, zijn bijna alle verlaten forten rond Verdun eigendom van het Franse ministerie van defensie en dus verboden terrein.
 |
In Treue Fest - Commandopost in de Beierse loopgracht in Forêt d'Apremont.
|
Wie er zich toch in waagt, doet dat op eigen risico. De vloeren, muren en plafonds zijn onstabiel en er ligt nog volop geladen munitie. Bovendien loop je de kans in het ingewikkelde gangenstelsel te verdwalen. Guillaume neemt een zaklamp en stelt voor om langs de oorlogsingang het fort in te gaan. Ik vertrouw op zijn ervaring en volg. Het gevaar krijgt meteen een gezicht als we in een smalle donkere gang over een metersdiepe put moeten stappen. Een van de kazematten is ingestort. Er ligt een dikke laag zand en puin. 'Het zou me niks verbazen moesten hier nog mensen onderliggen,' zegt Guillaume. Ook een van de verbindingsgangen is ingestort en blokkeert de doorgang. Zo'n tochtje door een verlaten fort is best wel spannend. Buiten zien we net voorbij de verdedigingsgracht nog een van de Pamart-kazematten van Souville. Vanaf 1917 werden de forten rond Verdun uitgerust met deze stalen schietposten voor twee mitrailleurs. (Fort de Souville. Douaumont. GPS: NB: 49.130 - OL: 5.2620)
In Treue Fest. Uitgerekend wanneer er veldwerk op het programma staat, regent het pijpenstelen. In Apremont-la-Forêt wandelen we onder onze paraplu over de militaire begraafplaats waar 1111 Duitse infanteristen begraven liggen rond het monument van het 27e Landwehr Infanterie Regiment. Een grijze zerk breekt er af en toe de eentonigheid van de rijen zwarte kruisen die keurig in het gelid staan. Het is een somber oord dat niks dan troosteloosheid uitstraalt, al zit de regen daar ook voor iets tussen. 'De soldaten die hier rusten sneuvelden in de gevechten rond Saillant de Saint-Mihiel, een boog in het front die de Maas ten zuiden van Verdun blokkeerde,' zegt Florence. In het nabijgelegen Forêt d'Apremont getuigen de loopgraven van Bavarois en Roffignac nog van deze strijd. Het is een plek die moet je bezocht hebben. Het verschroeide slagveld van weleer is intussen weer helemaal ingepalmd door de natuur. Letterlijk alles is er begroeid met mos: de bodem, de bomen, maar ook de Duitse en Franse linies die hier vier jaar lang lagen ingegraven.
"...er werd geschoten, granaten gegooid en er waren lijf-aan-lijfgevechten met messen en bajonetten terwijl obussen van beide legers insloegen..."
 |
Beton en staal: loopgracht van de Beierse infanterie in Bois Brûlé.
|
In Treue Fest. Uitgerekend wanneer er veldwerk op het programma staat, regent het pijpenstelen. In Apremont-la-Forêt wandelen we onder onze paraplu over de militaire begraafplaats waar 1111 Duitse infanteristen begraven liggen rond het monument van het 27e Landwehr Infanterie Regiment. Een grijze zerk breekt er af en toe de eentonigheid van de rijen zwarte kruisen die keurig in het gelid staan. Het is een somber oord dat niks dan troosteloosheid uitstraalt, al zit de regen daar ook voor iets tussen. 'De soldaten die hier rusten sneuvelden in de gevechten rond Saillant de Saint-Mihiel, een boog in het front die de Maas ten zuiden van Verdun blokkeerde,' zegt Florence. In het nabijgelegen Forêt d'Apremont getuigen de loopgraven van Bavarois en Roffignac nog van deze strijd. Het is een plek die moet je bezocht hebben. Het verschroeide slagveld van weleer is intussen weer helemaal ingepalmd door de natuur. Letterlijk alles is er begroeid met mos: de bodem, de bomen, maar ook de Duitse en Franse linies die hier vier jaar lang lagen ingegraven.
 |
Zandzakjes, golfplaten en hout: Franse loopgracht in Bois Brûlé.
|
'In Treue Fest', het devies van de Beierse infanterie, staat boven de ingang van een commandopost in een loopgracht gebeiteld. Ook het ijzeren kruis en de afkortingen van het regiment BAY P KOM zijn nog duidelijk zichtbaar. De Duitse loopgraven bleven opvallend goed bewaard. 'De Duitsers verstevigden ze met beton en staal,' zegt Florence. We wandelen honderden meters door de eerste Duitse linie waarvan ook de schietbanken en munitie-nissen nog intact zijn. Rond de loopgrachten is het oppassen voor prikkeldraad en ijzeren asperges die hier nog steeds venijnig uit de grond steken. In het nabije Bois Brûlé liggen de Franse en Duitse linies amper dertig meter uit elkaar. De Franse loopgraven die we er zien zijn een reconstructie. Ze werden gebouwd uit metalen golfplaten, zandzakjes en hout en waren een stuk minder solide dan de Duitse. 'Tussen de aanvallen door waren de Fransen dan ook voortdurend in de weer met hun loopgrachten te repareren,' vertelt mijn gids.
Butte de Montsec. Op 12 september 1918 viel het Amerikaanse Eerste Leger met Franse koloniale troepen de Duitsers rond Saint-Mihiel aan. Na drie dagen veroverden ze de Duitse stellingen, maakten 16.000 krijgsgevangen en meer dan 400 kanonnen buit. Veertien jaar na hun succesvolle actie kregen de helden van het Amerikaanse Eerste Leger hún mémorial: een cirkelvormige zuilengalerij die vanop een 375m hoge heuvel de wijde omgeving domineert. Op de buitenste friezen lees ik de namen van alle dorpen die ze in 1918 op de Duitsers heroverden. Alleen al het spectaculaire 360° panorama is een bezoek aan dit enorme monument meer dan waard. Het uitzicht op het immense Lac de Madine, de groene Maasvallei en vlakte van Woëvre dwingt tot bezinning. Het overtreft elk realiteitsbesef dat dit vredige landschap ooit het decor was van een barbaarse en zinloze oorlog. Zinloos bloedvergieten, laten we het daar bij houden. Verdun heeft ruim z'n part gehad. Maar meer dan ooit is deze stad intussen een symbool geworden van de vrede.
 |
Amerikaanse Memorial op Butte de Montsec. (© P. Bodez - CR Lorraine).
|
Butte de Montsec. Op 12 september 1918 viel het Amerikaanse Eerste Leger met Franse koloniale troepen de Duitsers rond Saint-Mihiel aan. Na drie dagen veroverden ze de Duitse stellingen, maakten 16.000 krijgsgevangen en meer dan 400 kanonnen buit. Veertien jaar na hun succesvolle actie kregen de helden van het Amerikaanse Eerste Leger hún mémorial: een cirkelvormige zuilengalerij die vanop een 375m hoge heuvel de wijde omgeving domineert. Op de buitenste friezen lees ik de namen van alle dorpen die ze in 1918 op de Duitsers heroverden. Alleen al het spectaculaire 360° panorama is een bezoek aan dit enorme monument meer dan waard. Het uitzicht op het immense Lac de Madine, de groene Maasvallei en vlakte van Woëvre dwingt tot bezinning. Het overtreft elk realiteitsbesef dat dit vredige landschap ooit het decor was van een barbaarse en zinloze oorlog. Zinloos bloedvergieten, laten we het daar bij houden. Verdun heeft ruim z'n part gehad. Maar meer dan ooit is deze stad intussen een symbool geworden van de vrede.
"Dat dit vredige landschap ooit het decor was van een barbaarse en zinloze oorlog overtreft elke realiteitszin."
© TEKST & FOTO'S: WERNER GLADINES 2016
MEER OVER WO I OP ONZE BLOG:
VERDUN PRAKTISCH:
Info over La Lorraine: www.tourisme-lorraine.fr
Info over Meuse: www.tourisme-meuse.com
Info over Frankrijk: be.france.fr/nl
Vervoer: Wij reden naar Verdun met Voyages-sncf.com dé hogesnelheids treinspecialist van Europa. Dankzij hun nieuwe dienst 'Prijskalender' kunnen reizigers met een blik in real-time de beste prijzen van treinreizen tot wel drie maanden voor vertrek bekijken.
Les Guides Associés gidsen je op een professionele manier en met veel kennis door het slagveld van Verdun (Frans, Engels, Spaans en Duits): 7, rue Basse - 55300 Ranzieres. E-mail: lesguidesassocies@gmail.com (geen website)
Des Flammes...A La Lumière: beleef de Slag bij Verdun in een totaalspektakel op een unieke locatie met 250 acteurs en spectaculaire effecten. www.spectacle-verdun.com
Programma Verdun 2016: www.verdun2016.org
ETEN & DRINKEN:
L'Abri des Pélérins Douaumont: Restaurant vlakbij het Ossuarium van Douaumont in Anglo-Normandische stijl. Het is het enige in de wijde omgeving en serveert een simpele maar lekkere regionale keuken. Hun quiche lorraine is overheerlijk. Menu: 16 euro. www.abridespelerinsdouaumont.com
Restaurant Maison Drapier: uitstekend restaurant vlakbij Lac du Madine op 15 km. van Saint-Mihiel en 40 km. van Verdun. Geraffineerde klassieke keuken met een uitstekende wijnkaart. Menu's van 32 tot 42 euro. www.logishotels.com/fr/restaurant
Restaurant Maison Drapier: uitstekend restaurant vlakbij Lac du Madine op 15 km. van Saint-Mihiel en 40 km. van Verdun. Geraffineerde klassieke keuken met een uitstekende wijnkaart. Menu's van 32 tot 42 euro. www.logishotels.com/fr/restaurant
ZEKER DOEN:
Des Flammes...A La Lumière: beleef de Slag bij Verdun in een totaalspektakel op een unieke locatie met 250 acteurs en spectaculaire effecten. www.spectacle-verdun.com
Programma Verdun 2016: www.verdun2016.org
Geen opmerkingen