DIEPGEWORTELDE TRADITIES IN TAHITI

WINNER OF THE FRENCH OVERSEAS AWARDS 2016

Tradities horen bij Tahiti als bier bij een café of zout op de patatten. Veel dames paraderen er nog in traditionele jurken en een bloemenkroon op het hoofd. Mannen én vrouwen decoreren hun lichaam met stilistische, vaak erg symbolische tattoos, een gebruik dat al generaties lang wordt doorgegeven. Jongeren zitten niet verveeld op een i-pad te trommelen, maar hebben hun ukulele bij zich en jammen met iedereen die er zin in heeft. Jong en oud kelen enthousiast mee als er traditionele songs worden gespeeld. Er wordt gedanst op traditionele muziek en ook in de keuken bestaan er nog oude gebruiken. Door die enthousiaste gehechtheid aan tradities zet je af en toe een flinke stap terug in de tijd.

Dit is het eerste in een reeks van 4 artikels over Tahiti, waarmee we de French Overseas Awards 2016 hebben gewonnen. Champagne :-)! Bedankt voor de vele stemmen die we van jullie kregen. Hopelijk hebben we jullie zin doen krijgen om naar deze paradijselijke eilanden te trekken of wie weet gewoon een reden gegeven om even weg te dromen!

Het welkomstritueel. Ia Ora! Maeva! Ik hoor het overal, het zijn de overvloed aan klinkers die het Tahitiaans zo positief doen klinken. Ik word er onbewust vrolijk van. Het is hun manier om je welkom te heten. Als een Polynesiër Maeva zegt opent hij zijn huis voor je maar bovenal zijn hart. En alsof dat niet voldoende is krijg ik overal bij aankomst meteen een bloemenkrans omgehangen, soms meer dan één, een gebruik dat al eeuwen bestaat. Wat me opvalt is dat bloemen hier nog ruiken, vooral de mooie witte tiaré, hét nationale symbool. Traditioneel gezien betekent een tiaré achter je rechteroor dat je single, dus nog beschikbaar bent, links betekent gehuwd, handen af. ‘Maar de bloem verandert wel eens van oor,’ verklapt mijn breed lachende chauffeur, die de zijne ostentatief rechts steekt.

Dans en muziek bepalen de sfeer. Wiegende lichamen, blote buiken, kleurrijke pareo’s, bikini’s gemaakt van kokosnoten, de Tahitiaanse dansen zijn erg sensueel, ze worden begeleid met tamtams en de niet weg te denken ukulele en gitaar. Ik zit met een grote glimlach te kijken naar het spektakel, dat de toch al zwoele temperatuur nog een paar graden de hoogte in jaagt. De oorspronkelijk Polynesische muziek is nochtans ontstaan uit religieuze gezangen. Maar er is weinig over bekend, buiten dat ze begeleid werden door trommels en handgeklap.

De muziek werd nooit genoteerd, dus er kwam een breuk met het verleden. Bovendien werd de Europese invloed erg belangrijk. Toch hebben ze een eigen klank ontwikkeld die doet terugdenken aan lang vervlogen dagen toen de tijd nog voortkabbelde op de zoete tonen van deze meerstemmige liederen. De ukulele, een Tahitiaanse versie van de Portugese mandoline, zag voor het eerst het levenslicht in Hawaï, waar een gelijkaardige cultuur als in Tahiti bestaat. Gecombineerd met de gitaar, ook uit Europa overgewaaid, krijgt de muziek een heel eigen klank, waar ik stilletjes bij wegdroom en ongemeen vrolijk van word.

Telkens als ik traditionele Tahitiaanse dansen zie ben ik verbaasd over de graciositeit van de danseressen die niet allemaal persé een maatje 36 hebben. De muziek klinkt blij en levenslustig en dat werkt aanstekelijk, waardoor ik niet anders kan dan zachtjes mee neuriën. Als ik in de luchthaven kom lijkt er alweer een feestje aan de gang. Een aantal jonge kerels, meisjes, oudere dames, zelfs een ladyboy jammen dat het een lieve lust is. Iedereen zingt mee. Er schuiven steeds meer muzikanten aan. Een dame met een omgekeerde vuilnisbak met een stok en één snaar neemt de baspartij voor zich. Er tovert zich een glimlach op het gezicht van zowat elke toeschouwer die zich rond de groep heeft verzameld. Dit soort opgewekte, sensuele muziek bepaalt met grote zwier de sfeer op deze paradijselijke eilanden.

Het zwarte goud. Mijn gids neemt me mee naar een parelkwekerij op het erg rustige Rangiroa. Ik word er met de glimlach opgewacht door Jean die me het ingewikkelde en vooral langdurige kweekproces uitlegt. De oester die wordt gebruikt voor de unieke zwarte parels van Tahiti is de Pinctada Marguaritifera. Omdat die 250 km verder worden gevangen hebben de schelpen eerst zes maanden nodig om zich aan de nieuwe omstandigheden aan te passen, als de oesters 3 jaar oud zijn wordt er een greffeur (een enter) bijgehaald, die in hun parelzak een nucleus (een klein beige balletje) inplant. Een van de greffeurs laat me zien hoe. Het is precisiewerk.

De schelp probeert dat vreemde lichaam uit te stoten, maar als dat onmogelijk blijkt zal hij zich verdedigen door parelmoer rond de nucleus te vormen. Die methode werd bedacht in de jaren‘60 toen de natuurlijke parelvangst erg achteruit ging. Nochtans waren de Tahitianen traditioneel erg bedreven parelduikers. Maar toen men begreep dat de weinige oesters die een parel bezaten grote korrels zand in hun parelzak hadden die ze probeerden te verstoten, was de conclusie snel getrokken en begon men parels te kweken. In de jaren ’80 ontstond er een gekte die te vergelijken was met de goldrush, vandaar de bijnaam: het zwarte goud.

Waar vroeger 1 parel op pakweg 10.000 oesters werd gevonden was het nu bij 35% van de oesters bingo. Het duurde niet lang of er waren meer dan 1200 parelkwekerijen, nu zijn er nog slechts een fractie van dat aantal. De meesten beseffen dat het hard labeur is en je veel geduld moet hebben, lacht Jean. Na de zes maanden aanpassingstijd moeten de oesters immers nog eens 18 maanden aan de stations (lange touwen die in de baai worden opgespannen) hangen. Ik zie de boten binnenkomen met de manden waarin de schelpen al die tijd in het water lagen.

Waar we 15 jaar geleden nog 70 tot 80 euro kregen voor een normale parel, verkopen we ze nu aan de groothandel voor 8 euro, zucht Jean. Er zijn natuurlijk uitzonderlijke parels die enorme bedragen kunnen opbrengen. Maar die zijn zeldzaam en je moet er nog een klant voor vinden. Voor die klanten heeft Robert Wan, de meest prestigieuze parelverkoper in Papeete, een neus. Hij heeft zelfs een parelmuseum opgericht, dat ik gratis mag bezoeken, al word ik natuurlijk eerst voorbij de prachtige juwelen in zijn winkel geleid. Voor één parel blijf ik toch even staan, hij is 22,5mm groot, perfect rond en weegt meer dan 16 gram. Die behoort tot de privécollectie van meneer Wan, te koop is hij niet, zegt een dame, maar hij is meer dan 100.000 euro waard.

Het duurste juweel is een halsketting met eveneens kanjers van parels. Prijskaartje: 71.000 €. Wie koopt dat? Chinezen en internationale sterren zegt de dame, maar ze wil geen namen noemen. Na enig aandringen hoor ik dat Sharon Stone regelmatig langskomt, net als John Travolta en dat zelfs Hilary Clinton er ooit een halssnoer kocht. Sinds de oudheid geloofde men dat je door parels te dragen de eeuwige jeugd verwierf én het werd zelfs lustopwekkende eigenschappen toegekend. Geen wonder dat al die sterren er diep voor in hun portemonnee willen duiken.

Tatoeages, een open boek. Tatoeages zijn in, we kunnen er niet meer omheen. Ook bij ons hebben steeds meer mensen tattoos. Maar in Polynesië is het een traditie die ver terug gaat en oorspronkelijk van Samoa kwam overgewaaid. Ons woord tatoeage is dan ook afgeleid van het Tahitiaanse woord tatau. Ta betekent kloppen. De meest gekende tatoeages zijn de Maori te Moko in Samoa, waarbij elk stamhoofd nog op traditionele manier (hamer en tand) een soort kniebroek krijgt getatoeëerd die symbolen uit zijn hele leven bevat. Intussen heeft elke eilandgroep in Tahiti zijn eigen soort tattoos. De Markiezen, waar Brel zijn laatste jaren sleet, lopen op kop qua symbolische waarde en schoonheid van wat hier verheven werd tot lichaamskunst.

Ik ontmoet een van de twee beroemdste tatoeëerders van de Markiezen, Efraima Huuti, zijn broer Siméon en hij hebben ieder een salon naast de markt van Papeete in Tahiti. Hij kijkt vreemd op als ik binnenstap met mijn fototoestel, maar glimlacht breed. Als ik vragen begin te stellen wordt hij verlegen. Hij is in de eerste plaats kunstenaar. Hij en zijn broer vormen ook een traditioneel dansduo. Praten is niet zijn ‘fort’. Maar na lange tijd krijg ik er toch uit dat de tattoos die op zijn lichaam staan -en het zijn er veel- zijn leven vertellen. Zijn voorgeschiedenis, maar ook zijn leven nu en dat wat nog moet komen, lacht hij verlegen. De stoere man praat niet graag over zichzelf zoveel is duidelijk, maar poseren doet hij wel. Hij overweegt om ook tattoos in zijn gezicht aan te brengen wat in de Markiezen vrij normaal is. Maar twijfelt of ze er in Parijs, waar hij vaak naartoe gaat, klaar voor zijn.

Jean-Yves die ook van de Markiezen komt is er wel klaar voor. De helft van zijn gezicht is bedekt met symbolen en traditionele tekeningen. Het geeft hem vreemd genoeg geen angstaanjagende look. Zijn brede glimlach en zachte ogen zorgen voor voldoende contrast. Hij vertelt me dat de belangrijkste inspiratiebron voor de tattoos de Tiki is, de eerste mens, de heilige voorvader waarvan je in de vele marae’s (ceremoniële plaatsen) in Tahiti beelden terugvindt.

Ze hebben zelfs een religieuze oorsprong, want de schepper van het universum, Ta’aroa, liet zich tatoeëren om de vrouw van zijn dromen, zijn eigen zus te versieren. Als ik Jean-Yves vraag of zijn tatoeages ook een verleidingsmanoever zijn, lacht hij: ‘Het is geen onbelangrijk aspect, maar ze vertellen vooral de geschiedenis van mij en mijn familie.’ Tattoos worden ook vaak aangebracht als bescherming. Na enige aarzeling geeft hij toe dat de tatoeage in zijn nek hem inderdaad behoedt tegen kwade geesten en voodoo.

Een hele tijd zijn de tattoos uit het straatbeeld verdwenen omdat de missionarissen het verboden. Maar ze zijn weer helemaal alive and kicking. ‘Het mag niet verloren gaan, het is een van onze oudste tradities,’ zegt Jean-Yves. ‘Leuk is dat je de geschiedenis van Tahiti en in mijn geval de Markiezen van mijn lichaam kan aflezen,’ lacht hij, ‘ik ben een open boek.’

© Tekst en foto’s: Myriam Thys 2015

Lees meer over Frans-Polynesië op onze blog:

Frans-Polynesië: aan de poorten van het paradijs

Tamaa maitai: Tahiti voor foodies

Frans-Polynesië: logeren in droomresorts

Tahiti Praktisch

Tahiti Nui vliegt vanuit Parijs, via Los Angeles naar Papeete. Je bent ongeveer 26u onderweg. https://www.airtahitinui.com

Air Tahiti verzorgt de lokale vluchten naar de verschillende eilanden in dit enorme archipel. https://www.airtahiti.com

Info via de toeristische dienst van Tahiti: www.tahiti-tourisme.pf of via mail: info@tahiti-tourisme.pf

Info over Frankrijk en de Franse Overzees gebieden: be.france.fr/nl

Meer informatie over
Gauguin's Pearl: www.gauguinspearl.com
Efraima Tattoo: www.facebook.com/Efraima-Tattoo

Paspoort: Moet nog zes maanden geldig zijn, een visum heb je niet nodig als Belg.

Geld: Frans Polynesische franc XFP: 1 euro = 119,33 XFP (mei 2015). Je kan met je gewone bankkaart of met visa geld uit de muur halen.

Taal: het sappige en erg klinkerrijke Tahitiaans, maar iedereen spreekt ook perfect Frans

Gezondheid: er zijn geen verplichte inspuitingen, er is geen malaria. Het Tropisch Instituut kan helpen bij andere vragen 0900/10110 (betaallijn), website: www.itg.be

Gevaar: er zitten geen gevaarlijke beesten en de steden en dorpen zijn veilig.

Klimaat: De beste reistijd voor Frans Polynesië is de droge periode van mei tot oktober. De meeste regen valt van december tot maart. De gemiddelde t° ligt steeds rond de 30°.

Tijdzone: bereid je voor op een flinke portie jetlag, het is er 12u vroeger dan in België

WIJ ZIJN SOCIAAL: