De departementsweg Chemin des Dames dankt zijn naam aan de dochters van Lodewijk XV, Adélaïde en Victoire, die de weg gebruikten om naar hun gouvernante in Château de la Bove te rijden. Deze strategisch belangrijke heuvelrug was al sinds de Romeinen de inzet van enkele geduchte veldslagen, met als summum generaal Nivelles débacle in de lente van 1917. Chemin des Dames werd een symbool voor zinloos bloedvergieten. Op mijn tocht langs de emblematische route word ik niet alleen stil bij de historische sites, maar geniet ik ook volop van het verbluffende Picardische landschap.
 |
De Duitse connectie. Chemin des Dames verkennen met twee Duitse madammen, symbolischer kan bijna niet. Op het terras van Le Caverne du Dragon word ik opgewacht door gids Maaike en journaliste Suse. Beide spreken vloeiend Frans. 'In Leuven was ik als Duitse ontzettend beschaamd om wat er in augustus 1914 is gebeurd,' zegt Maaike die nog een tijdje in België gidste. Ze verwijst naar de oude universiteitsbibliotheek die de bezetters in de as legden, waarbij 250 burgers omkwamen en 300.000 boeken met een enorme historische waarde voorgoed verloren gingen. Maaikes statement breekt meteen het ijs. Het uitzicht over de Aisnevallei is ronduit adembenemend. Van het glooiende landschap gaat een heerlijke rust uit, maar dat was niet altijd zo. In april 1917 schoot de Franse artillerie hier in tien dagen tijd meer dan 5 miljoen zware granaten af op de Duitse stellingen. 'Vroeger stonden de hellingen vol met wijngaarden, maar de clash van 1917 heeft de bodem meters diep omgewoeld. 'Onmogelijk om hier nog wijn te verbouwen,' zegt ze.
 |
| La Constellation de la Douleur. |
Naast het museum rijzen 9 gestileerde silhouetten statig de hoogte in. De mysterieuze beelden van Christian Lapie, La Constellation de la Douleur, brengen hulde aan de Afrikaanse soldaten die hier sneuvelden. 'Bij Chemin des Dames vochten zowat alle nationaliteiten, waaronder heel wat Senegalezen,' zegt Maaike. Toch werden deze zwarte soldaten zelden bejegend met het respect dat ze verdienden. Het bezoeken van oorlogssites is iets van alle tijden. Kort na de oorlog maakte in Chemin des Dames het oorlogstoerisme al opmars. 'Eerst waren het vooral de nabestaanden die de plaats opzochten waar dierbaren waren gesneuveld, nadien kwamen de nieuwsgierigen'. Caverne du Dragon werd in geen tijd een druk bezochte plek. In 1969 werd het officieel een museum en nog eens dertig jaar later kreeg het een modern jasje. Vandaag is het Musée du Chemin des Dames dan ook terecht de populairste herdenkingssite van heel Aisne.
 |
| Caverne du Dragon, nu een ondergronds museum . |
In het hol van de draak. Dé blikvanger van het museum is het immense ondergrondse bolwerk in de oude steengroeven, door de Duitsers omgedoopt tot Drachenhöhle (het Drakenhol). Langs een betonnen trap dalen we 15 meter af tot in de 'buik' van de draak. Het is er vochtig en er heerst een constante temperatuur van slechts 12° C. 'Vanaf september 1914 transformeerden de Duitsers de groeven tot een echte ondergrondse kazerne,' zegt Maaike. Er werd een elektriciteitsnet aangelegd, ze installeerden schietposten, bouwden een infirmerie, een kapel en er was zelfs een ruimte voor theatervoorstellingen en klassieke concerten. We wandelen langs een oud mitrailleurnest en een (leeg) munitiedepot. Bij een vitrine, waar gebruiksvoorwerpen zijn uitgestald die in het Drakenhol werden gevonden, iets dat nog op regelmatige basis gebeurt, word ik attent gemaakt op een potje confituur dat pas heel recent werd gevonden. Op enkele roestvlekjes op het deksel na heeft het de tand des tijds behoorlijk weerstaan. Of het 100 jaar na de versheidsdatum nog eetbaar is, is een andere kwestie.
 |
| Kalksten grafzerken, restanten van het ondergrondse kerkhof. |
Enkele maanden na Nivelles fiasco bestormden de Fransen het Drakenhol en dwongen de Duitsers dieper de groeven in. 'Er ontstond een ondergronds front dat vier maanden lang zou aanhouden,' zegt Maaike. Omdat de ondergrondse linie niet altijd synchroon liep met de bovengrondse, zorgde dat al eens voor vervelende complicaties. Zo werden bij een Frans offensief tientallen Senegalese soldaten vrijwel onmiddellijk neergemaaid in de rug. Eerst werd gedacht dat de Fransen het zelf hadden gedaan, tot bleek dat ze door Duitsers werden beschoten vanuit de grotten onder de Franse linie. Tegen een wand leunen enkele simpele, maar mooie grafzerken die uit kalksteen werden gebeiteld. Een ondergronds kerkhof? Maaike bevestigt mijn vermoeden. 'De Duitsers hadden in de groeve een begraafplaats aangelegd om hun gesneuvelden met militaire eer te begraven,' vertelt ze. En aan gesneuvelden was er bepaald geen gebrek in en rond Drachenhöhle.
 |
| Paissy: cruette, moderne versie. |
De Belgische connectie. Het lijkt of Paissy, het dorpje op een steenworp van Musée du Chemin des Dames, uit de heuvelwand werd gebeiteld. Letterlijk, want je vindt er nog volop cruettes, een moderne versie van een troglodiete stulp. De bijna voltallige bevolking - 100 inwoners - woont in één straat, de hoofdstraat, die dan ook heel toepasselijk Rue Principale heet. Wanneer we door het dorpje wandelen is er vrijwel geen mens te bespeuren. Die kans is dan ook - gezien het aantal inwoners die ook nog eens allemaal in de landbouw blijken te werken - heel gering. 'De kans dat je hier Belgen tegen het lijf loopt is dan weer bijzonder groot,' zegt onze gids en dat heeft niet alleen met het toerisme te maken. Welgeteld één van de 65 huizen stond na de oorlog nog overeind. De inwoners, voornamelijk oorlogsweduwen en wezen, trokken in 1918 collectief naar Zuid-Frankrijk. Met een lege Rue Principale en dito akkers moesten er nieuwe bewoners naar de streek worden gelokt en dan nog het liefst landbouwers,' zegt Maaike. 'Meer dan 80% van de nieuwe bewoners kwam uit België'. Hun nazaten hebben dan ook vaak oervlaamse namen. www.caverne-du-dragon.fr
 |
| Plateau de Californie in 1917 |
De Zweedse
connectie. 'C'est
bien fini, on en a assez, personne ne veut plus marcher'. Het rebelse La
Chanson de Craonne illustreert nog het best de frustratie van de
moegestreden Franse troepen in Chemin des Dames. Na het echec van Nivelle in
april 1917 dat 130.000 poilu's op
het Plateau de Californie een gewisse dood of de verminking injoeg,
weigerden 150 eenheden enkele weken later vanuit de achterhoede terug te keren
naar het front. Muiterij dus. De repressie was hard, 450 muiters werden ter
dood veroordeeld, La Chanson de Craonne verboden. Dat president Poincaré aan
meer dan 430 ter dood veroordeelden gratie verleende wees er op dat er in de
hoogste regionen wel begrip was voor de situatie aan het front. Generaal
Nivelle werd vervangen door Pétain die het moreel van de troepen wist te
herstellen met meer verlofdagen en betere levensomstandigheden. La Chanson de
Craonne bleef tot na de oorlog verboden en wie de auteur kon aanwijzen kon
zelfs rekenen op een flinke beloning. Wat echter nooit gebeurde.
 |
| Craonne, van de aardbodem verdwenen. |
Het uitzicht vanaf het Plateau de Californie over het groene Aisnedal is net als in Paissy om bij weg te dromen. Van het wijdse landschap straalt een enorme rust uit, al kan schijn wel eens bedriegen. 'Sommige delen van het plateau zijn nog steeds een rode zone,' vertelt Maaike, 'een gebied waar nog heel wat geladen springtuig in de bodem steekt.' Verboden terrein dus. Bij een betonnen sokkel krijg ik een verhaal waar ik even sprakeloos van word. Enkele maanden eerder werd hier het bronzen beeld Ils n'ont pas choisi leur sépulture van Haïm Kern gestolen. 'Het werk van gewetenloze metaaldieven,' verzucht Maaike. Fragmenten van de 1,7 ton zware sculptuur doken intussen op bij een schroothandelaar in België.
 |
| Craonne. |
Bleef er in Paissy nog één huis overeind, Craonne werd helemaal van de kaart geveegd. Met de Duitse dames maak ik een wandeling langs wat ooit de straatjes van dit idyllisch dorp op het plateau waren. Na honderd jaar heeft de natuur er een groene deken over gedrapeerd, alsof ze de littekens wil bedekken. Hier en daar zien we nog wat flarden fundering, een toegang tot een kelder en enkele graven op het oude kerkhof bleven als bij wonder overeind. Op de ruïnes werd een arboretum aangelegd. Bomen als nieuwe bewoners van een oud dorp waarvan de naam voor altijd verbonden zal blijven met de muitende poilu's. Een mooier eerbetoon kan bijna niet. Na de oorlog werd Craonne met Zweeds geld een eind verder opnieuw opgebouwd.
 |
| De Duitse militaire begraafplaats van Cerny-en-Laonnois typeert ruimte. |
Eén volk, twee legers. Bij het Mémorial du Chemin des Dames in Cerny-en-Laonnois parkeren we onze auto achter twee enorme bussen met Duitse kentekens. De suikerfabriek die er ooit stond werd al in 1914 door de Duitsers ingepalmd en meer dan eens geviseerd door de Britten. Nu staat er een herdenkingskapel en leunen een Franse en Duitse militaire begraafplaats er vredig tegen elkaar aan. Op de Franse sectie wandelen we langs de graven van meer dan 5000 gesneuvelde Franse en enkele Russische soldaten. De strakke rijen sobere witte kruisen worden af en toe onderbroken door afgeronde zerken met een Davidster of een sierlijke Koran-inscriptie. Bij het graf van een Senegalese korporaal vertelt Maaike over de ellendige omstandigheden waarin de soldaten van het koloniale leger soms vochten. 'De lichte uniformen van de Afrikaanse soldaten waren vaak niet aangepast aan het Noord-Franse klimaat,' zegt ze. 'Een verkleumde Senegalees die het ooit waagde de warme jas van een gesneuvelde poilu aan te trekken bekocht dat met z'n leven. Niet alleen hij, maar 9 andere Senegalezen kregen de kogel'. Fusillé pour l'exemple, het zijn verhalen waar ik van huiver.
 |
| De Davidster: één volk, twee legers. |
Het valt mij op dat de groep Duitsers in Cerny-en-Laonnois in het Engels wordt gegidst. 'Ze vragen daar soms héél expliciet om,' verklaart onze gids, 'na twee wereldoorlogen zit er toch nog wat schaamte in.' Of ze nog veel rancune voelt in Frankrijk, wil ik weten. 'In Chemin des Dames valt het allemaal nog best mee, maar op sommige plekken als Verdun voel je toch wat wrevel.' En Maaike kan het weten. De Duitse militaire begraafplaats van Cerny-en-Laonnois is een oase van rust. Er heerst een enorm gevoel van ruimte dat wordt versterkt door het opdoemende wijdse landschap erachter. Ik zie er de typische lage kruisen en ook hier merk ik grafstenen met een Davidster. Eén volk, twee legers, het blijft bizar. 'Tijdens de Tweede Wereldoorlog verwijderden de nazi's alle Joodse namen en symbolen op de graven,' zegt Maaike. Na de oorlog werden de zerken weer in ere hersteld. En ook vele fusillés pour l'exemple, zoals de arme Senegalezen, werden keurig gerehabiliteerd.
 |
| Monument des Basques in Craonelles. |
Eeuwige heimwee. Op weg naar Bouconville-Vauclair maken we nog een korte tussenstop in Craonelles, bij het indrukwekkende Monument des Basques. Op de sokkel staart een man in traditionele Baskische kledij met licht gebogen hoofd naar het zuidwesten. Hij kijkt met eeuwige heimwee voor zich uit, naar z'n geliefde Baskenland dat hij nooit meer terug zag. Wie de andere kant op kijkt geniet meteen van een van de mooiste panorama's over het hele Aisnedal. Een adembenemend groene weg dwars door het Fôret de Vauclair brengt ons bij de Abdij van Vauclair. De oude Cisterciënzerabdij, gesticht in 1134, die de Franse revolutie trotseerde, bezweek 100 jaar geleden onder het geweld van de oorlog. Maar toegegeven, zo'n ruïne heeft wel iets.
 |
| Ruïnes abdij van Vauclair - Bouconville Vauclair. |
Rond de ruïnes werd een prachtige tuin aangelegd met meer dan 400 soorten geneeskrachtige kruiden. Het is een magisch decor en we vervloeken het feit dat we geen picknick meebrachten. Maar een goede gids heeft altijd een oplossing, we lunchen in de gezellige Auberge de Vauclair. Ik geniet er van een heerlijk menu op basis van dagverse streekproducten, lekkere wijn en het leuke gezelschap van de Duitse madammen. De ideale afsluiter van een geweldige trip door het boeiende verleden van een klein stukje Frankrijk: Chemin des Dames. www.chemindesdames.fr
© TEKST & FOTO'S: W. GLADINES 2015 / Foto 4: AS. Flament.
CHEMIN DES DAMES PRAKTISCH:
Vervoer: Chemin des Dames ligt op 240 kilometer van Brussel, met de wagen doe je er ongeveer 2,5 u over.
Overnachten: Ik sliep in Hôtel du Golf de l'Ailette in Chamouille in een kamer met een terras dat uitkijkt over het prachtige Lac de l'Ailette. Door z'n ligging is het de perfecte uitvalsbasis voor een verkenning van Chemin des Dames. Het hotel heeft een uitstekend familierestaurant.
Info over Frankrijk: be.france.fr/nl
Info over Aisne: www.evasion-aisne.com & www.aisne14-18.com
ZEKER DOEN:
Eten: L'Auberge de Vauclair van de sympathiek chef Manuel: leuke locatie, origineel concept en dagverse regionale gerechten met een moderne twist. Warm aanbevolen! 26, Grande Rue - 02860 Bouconville Vauclair.
Fietsen: De beste manier om van de mooie panorama's en de rust rond Chemin des Dames te genieten is de fiets. De groene fietsroute L'Aine à vélo par Chemin des Dames loopt een stuk langs het Voie Verte de l'Ailette die Chemin des Dames vervoegt. Afstand: 23 km met een gemiddelde moeilijkheidsgraad.
Geen opmerkingen