Het Venetië van het noorden- Amiens. Het is al na tienen 's avonds als ik met de trein toekom in Amiens waar ik mijn tocht langs de Grote Oorlogsites in Picardië begin. Meteen nadat ik me geïnstalleerd heb in het hotel wil ik de stad in, maar eerst geniet ik nog even van het prachtige uitzicht op mijn kamer. Pal voor me rijst de majestueuze Notre-Dame op, de grootste kathedraal van Europa, met erachter de verlichte Tour Perret, lang de hoogste building van West-Europa. Noodgewongen verken ik het stadje in het donker, want morgen vertrek ik alweer voor dag en dauw. Op Place Parmentier, het gezellige plein aan de Somme, meng ik mij onder de vele studenten die er het mooie weer maken. Ook aan de overkant van de rivier, op Quai Belu, is er nog behoorlijk wat sfeer. In sneltreinvaart verken ik de gekleurde Saint-Leuwijk en wandel ik langs de vele kanaaltjes die Amiens dooraderen en haar de bijnaam het kleine Venetië van het noorden gaven. Ik noteer alvast in mijn boekje 'Amiens, overdoen bij daglicht en mét tijd zat'.

Hill 104 - Villers-Bretonneux. Enkele jaren geleden ontmoette ik in Arras Mike, een jonge Australiër die van Melbourne naar Frankrijk was gevlogen voor een tocht langs The Great War Remembrances. Zijn kennis over WO I was superieur aan de mijne en bracht mij af en toe zelfs in verlegenheid. Mémorial National Australien in Villers-Bretonneux is een plek die Mike ongetwijfeld heeft bezocht. Het is nog vroeg in de ochtend als ik over de verstilde necropool wandel. De zon doet haar best door de mist te breken, de serene stilte - er is nog geen mens te bespeuren - past perfect bij de plek waar honderden Australische gesneuvelden rusten op Hill 104, een heuvel die ze op 24 april 1918 op de Duitsers heroverden. Australische - en Britse troepen - voorkwamen de inname van het strategisch belangrijke Amiens tijdens de tweede slag van Villers-Bretonneux maar verloren daarbij 2.400 manschappen. De slag zou de annalen ingaan als de eerste tankslag uit de geschiedenis.

Bij de witte headstones zie ik de gebruikelijke poppies, foto's en gedichten. Blauwe vlaggetjes, bedrukt met Aussi Pride, breken de groene eentonigheid van het gemillimeterd gras. Dé blikvanger op de plek is het immense witte monument van Edwin Luytens waarin de namen van 11.000 gesneuvelde en vermiste Australische soldaten staan gebeiteld. Ik loop de vele trappen van de toren op, boven geniet ik van het mooie uitzicht over het glooiende landschap rondom. De rust die het uitstraalt staat haaks op het gruwelijke decor van weleer waar zoveel zinloos bloed werd vergoten. Een stenen oriëntatietafel wijst vanuit de toren de plekken aan waar Australische troepen in de oorlog werden ingezet: Passendale, Fromelles, Péronne... In totaal werden in de oorlog bijna 300.000 Australische soldaten ingezet op meer dan 25 plekken aan het westelijk front. Mike uit Melbourne was zeker geen verdwaalde zonderling, want de Grote Oorlogsites in Frankrijk lokken ieder jaar duizenden Australiërs naar Frankrijk.

La Grande Mine - La Boiselle. Het lijkt wel of er in Ovillers-la-Boiselle een meteoor is ingeslagen. De Lochnagar Crater is met een doorsnede van 91 m. een mooi voorbeeld van hoe de oorlog ook in het landschap lelijke littekens naliet. De omvang van de krater wordt pas echt duidelijk als ik op de rand in de diepte kijk. De Britten deden hier op 1 juli 1916 de wereld op z'n grondvesten daveren met een reeks ondergrondse explosies en gaven daarmee het startsein voor the Big Push. Alleen al voor Lochnagar werd 27 ton springstof gebruikt. Lochnagar - La Grande Mine in het Frans - is de grootste van een reeks kraters in de buurt en meteen een van de spectaculairste Grote Oorlogssites van heel Picardië. Elk jaar op 1 juli wordt hier het begin van de slag aan de Somme herdacht en weerklinkt er om 7.30 stipt de Last Post terwijl er massaal poppies in de diepte worden gegooid. www.lochnagarcrater.org

De gevallen Madonna van Albert. Mijn gids Alain wil voor we het Somme 1916 Museum in Albert induiken toch nog even weten 'of ik last heb van claustrofobie'. Waarom wordt duidelijk als we de enorme trap afdalen naar een smalle, 250 m. lange tunnel. In het ondergrondse museum loop ik vooral langs wat onhandig opgezette strijdscènes met levensgrote poppen. Taferelen uit loopgraven en bunkers, sluipschutters, veldhospitalen en gasaanvallen, ze passeren allemaal de revue. Met de gasaanvallen viel het nog best mee, vertelt Alain, want vergeleken met infecties en Shrapnelgranaten maakten ze relatief weinig slachtoffers. Gas liquideerde vooral de ratten in de loopgraven die gevaarlijke ziektes meebrachten. Zo'n gasaanval was dan ook eerder een efficiënte desinfectiebeurt dan een strategische voltreffer.

Known unto God - Thiepval. In Thiepval ben ik erg geïmponeerd door het robuuste Memorial of the Missing, het grootste Britse oorlogsmonument ter wereld. Het immense 45 m hoge bouwwerk staat precies op de plek waar de Duitsers op de ruïne van het kasteel van Thiepval een fort hadden gepoot. Op 1 juli 1916 bestormden de Britten met bedenkelijk succes en hoge verliezen het Duitse oorlogsnest. Wat het monument mist aan elegantie en intimiteit, compenseert het volop met omtrek en hoogte. De 72.000 namen die erin gegrift staan maken op mij alvast meer indruk dan de droge cijfers uit de statistieken: eindeloze rijen met namen van vermiste Britse en Zuid-Afrikaanse soldaten, known unto God, die bijna allemaal verdwenen tijdens de eerste slag aan de Somme. Thiepval viel pas in september 1916 definitief in Britse handen. In het moderne bezoekerscentrum wordt de oorlog in Thiepval nog minder abstract. Het is ronduit shockerend te lezen hoe jonge soldaten massaal werden neergemaaid vanuit Duitse mitrailleurnesten, zonder dekking maar onder het toeziend oog van superieuren, met een strategie die het offeren van eigen mensen op grote schaal rechtvaardigde. www.greatwar.co.uk

De blanke dominantie in Zuid-Afrika zag zo'n deelname wel zitten, maar stuitte op principiële bezwaren. Zo was het not done dat een zwarte in een gevecht een blanke zou doden, ook al was die blanke de vijand. Er werd een 'compromis' bedacht in de vorm van ongewapende werkeenheden - het South-African Labour Corps - waarin alle zwarten werden ingedeeld. De meeste van hen werkten in Franse havens en losten bevoorradingsschepen. Beleza deed dienst in Le Havre en was het eerste dodelijke slachtoffer in het Labour Corps. Op 6 juli 2014 werd zijn lichaam overgebracht van Le Havre en plechtig herbegraven op de binnenplaats van het museum in Longueval. Het is het ultieme eerherstel voor alle gesneuvelden van het Labour Corps wiens inzet in de oorlog werd geridiculiseerd of zelfs doodgezwegen door het apartheidsregime. Het South-Africa Memorial & Museum ligt aan de rand van het 64 ha grote Delville Wood waar (blanke) Zuid-Afrikaanse gevechtseenheden op 15 juli 1916 in actie kwamen. Vijf dagen en zes nachten werd er verbeten gevochten om het tactisch erg belangrijke woud, dat al snel tot Devil Wood werd omgedoopt.

Eén kruis, vier namen - Rancourt. Tussen al die oorlogsherinneringen in vergeet een mens te eten. En dat is jammer want de Picardische gastronomie is best lekker. In restaurant Le Prieuré in Rancourt proef ik voor het eerst een echt Picardisch menu, waarin aardig wat maroillekaas werd verwerkt. Het is niet bepaald een lichte keuken, maar het bevalt me uitstekend. De Tarte Tatin achteraf is erover, maar de calorieën wandel ik er vlotjes weer af op de militaire begraafplaatsen van het dorp. Naast de grootste Franse necropool in de Somme - 8.566 soldaten - vind je in Rancourt nog een Engelse en Duitse begraafplaats. De ruw gehouwen kruisen op de Duitse rustplaats zijn een mooi staaltje van Duitse efficiëntie: op elk kruis staan vier namen en rondom werden telkens vier soldaten begraven. Eén kruis voor vier gesneuvelden dus. De Franse begraafplaats blinkt met eenvoudige witte kruizen uit in soberheid, wat dan weer niet kan gezegd worden van de herdenkingskapel die er werd opgericht door de familie Du Bos.

Bingo Crépuscule - Péronne. Bij de ingang van het Historial de la Grande Guerre in Péronne loop ik langs een levensgroot beeld van een poilu die met gebogen hoofd en de moed der wanhoop lijkt verder te stappen. De arme soldaat doet me denken aan de sympathieke Manech en z'n strijdmakkers in de film Un long dimanche de Fiançailles. De kaskraker van Jeunet speelt zich af in de helse loopgraaf Bingo Crépuscule en schetst een vrij realistisch beeld van de smerige modderoorlog in de Somme. De koude, de wanhoop, de ontbering, de vriendschappen en het verraad, ze grepen me al vanaf de eerste minuut stevig bij de keel. Volgens mijn gids Anne-Lise slaat de term poilu's overigens niet op overmatige baardgroei bij Franse soldaten, maar zou het woord al sinds Napoleons veldslagen ingang gevonden hebben. Het verwijst naar een flinke bos schaamhaar, symbool voor mannelijkheid en een (Franse) soldaat met ballen.